De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

voorkomen en de kerk de kans gaf haar interne eenheid te herstellen ten koste van de
remonstranten. Het pad daartoe werd mede bereid doordat de contraremonstranten of
calvinisten zich binnen Holland organiseerden via schaduwsynoden.
De nationale synode van Dordrecht gaf in 1619 een nieuwe impuls aan het interne en
externe confessionaliseringsproces. Intern werd het opzicht op de predikanten versterkt
via uitbreiding van de kerkelijke examens en van de tekenplicht. Dit laatste gold ook
voor de schoolmeesters. De classes werden voorts gemaand om via het instrument van
de visitatie het opzicht op de lokale gemeenten te vergroten en om overal de
catechismus te laten bepreken. Naar buiten toe werd via de particuliere synoden
opnieuw een beroep op de overheden gedaan om het mede dankzij de Bestandstwisten
weer sterk opgekomen katholicisme aan banden te leggen. In ieder geval de Noord-
Hollandse synode koppelde hier in de jaren ’20 een kort offensief aan vast tegen de
schendingen van de zondagsrust en huwelijkswetgeving. Men probeerde deze
schendingen via de Staten van Holland te bestrijden.
In het externe confessionaliseringsproces werden door de Noord-Hollandse synode
tussen 1620 en 1650 de bakens op verschillende momenten verzet. Zo stond de
bestrijding van het remonstrantisme vooral in de jaren 1619-1630 hoog op de synodale
agenda om er vanaf 1633 vrijwel geheel van te verdwijnen, mede als gevolg van de
verschuivende politieke machtsblokken in Holland. Hierdoor waren geen maatregelen
van overheidswege meer te verwachten tegen de opkomst van remonstrantse
gemeenten. De synode beperkte zich daarom voortaan tot de schriftelijke weerlegging
van de remonstrantse opvattingen. Vanaf 1640 verdween ook dat thema uit de synodale
acta. In ongeveer diezelfde jaren (1625-1637) hield de schriftelijke weerlegging van de
doopsgezinde leer, zoals verwoord in een in 1624 gepubliceerde doperse
geloofsbelijdenis, de synodale gemoederen bezig. Daarna zorgde alleen het heimelijk
huwen van doopsgezinden nog voor enige opwinding in synodale kring.
De strijd tegen het katholicisme en alle uiterlijke verschijningsvormen daarvan, werd
echter gedurende deze hele periode met kracht ter hand genomen door de Noord-
Hollandse synode en in het verlengde daarvan ook door de Edamse classis.
De synodale strijd voor de reformatie van het openbare leven concentreerde zich
allereerst op de wens om de huwelijkswetgeving door de Staten van Holland uit te laten
breiden. Dit zorgde voor vele (vergeefse) pleidooien, voornamelijk in de jaren 1620-
1630. Deze strijd had wel tot gevolg dat de kerkelijke visie op het correct gesloten
huwelijk en op de omgang met huwelijkse misstanden duidelijk werd omschreven en
via de classes en kerkenraden verder uitgedragen op lokaal niveau.
Een tweede kernthema betrof de zondagsrust. Vooral na 1640 pleitte de Noord-
Hollandse synode voor uitbreiding van de zondagsrust. Daarbij werd ook in Noord-
Holland de lat gaandeweg hoger gelegd. De Staten van Holland werden keer op keer
verzocht om de zondagsarbeid en het zondagse vermaak aan banden te leggen. Parallel
daaraan werd bij de classes aangedrongen op de algehele invoering van middagdiensten
en op het bestraffen van schendingen via prediking en catechese. De meeste winst werd
ook op dit terrein geboekt op lokaal niveau via samenwerking tussen de kerkelijke en
bestuurlijke elite.
De verschillende classes legden overigens binnen de Noord-Hollandse synode ieder hun
eigen accenten, zowel ten aanzien van de andere geloofsrichtingen als op het gebied van
de reformatie van het openbare leven. Deze accenten werden in beeld gebracht via de
analyse van de ingediende gravamina en begrepen vanuit de politieke en religieuze
conclusies/ pag. 427