De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

was toegestaan om te ‘sweren bij mannen ende vrouwen waerheyt’. 196 Opvallend genoeg
werd dit dus niet vermeld in de classicale acta, hoewel de Edamse kerkenraad juist naar
aanleiding van die inventarisatie met deze vaststelling kwam. Heeft men hierover niet in
de classis gerapporteerd? Dat zou wel van een heel grote mate van acceptatie van deze
praktijk getuigen.
Voorts werd in de classicale acta, naast de bespreking van de gravamina over
doopsgezinden, nog enkele malen naar de synodale acta verwezen in verband met de
doopsgezinden. Dit betreft vijf verwijzingen naar de werkzaamheden van Austro-
Sylvius, wiens traktaat met blijdschap werd begroet in 1637 197 en enkele aanhalingen in
verband met het weren van de heimelijke huwelijken, waarbij de predikanten van de
drie steden de opdracht kregen hun magistraat hierover te vermanen. 198 Vanuit Edam en
Monnickendam werd dit direct gedaan, Purmerend moest driemaal vermaand worden
voor men een geschikt moment vond om de lokale overheid hierover aan te spreken.
Men liep in deze stad niet zo hard meer in de bestrijding van andere geloofsrichtingen.
Dit gold voor de katholieken en dus blijkbaar ook voor de doopsgezinden.
Samengevat kan gesteld worden dat over de gehele periode verspreid berichten in de
classicale acta voorkomen over lidmaten die overgaan tot het doperdom, aangevuld met
klachten over mennisten, vooral in tijden van (dreigende) vacatures, bij ziekte van een
predikant of bij problemen in eigen kring. Deze berichten komen in meerderheid uit
plaatsen die ook al genoemd werden in verband met de aanwezigheid van katholieke
kernen: de drie steden Edam, Monnickendam en Purmerend en de dorpen Zunderdorp,
Ilpendam en de Beemster. Alleen vanuit Ransdorp en Oosthuizen kwamen geen
meldingen over katholieken, terwijl de Purmer, Nieuwendam en Purmerland alleen in
verband met papisten en niet met doopsgezinden, genoemd worden.
Er zijn daarbij wel verschillen in de tijd aan te geven: in Edam en Monnickendam was
al vanaf het eerste begin sprake van doopsgezinde activiteiten, terwijl de katholieken
zich hier pas vanaf de jaren ’20 laten gelden. In Purmerend verschenen de mennisten na
1610 incidenteel in de bronnen. De katholieken waren hier vanaf de jaren ’20 zo actief
dat een lokaal tegenoffensief volgde. Zunderdorp en Ransdorp zullen al vanaf het
vroegste begin hun doperse kernen hebben gehad, maar pas in 1627 werd vanuit
Zunderdorp gewezen op de katholieke opmars ter plaatse.
De opkomst van de andere stromingen deed zich dus niet overal gelijktijdig en in
dezelfde mate voor. Daarbij valt op dat niet alleen in de steden maar in ieder geval ook
in een aantal dorpen ruimte voor andersdenkenden was. De overige dorpen werden in
dit verband niet genoemd in de acta. Dit zal in een aantal gevallen, vooral in Waterland
samenhangen met hun geringe betrokkenheid bij de classis, maar dit gaat niet op voor
dorpen als bijvoorbeeld Beets/ Oudendijk en Middelie/ Kwadijk. Hier lieten zich in de
196 Kerkenraadsnotulen Edam 25.5.1625. Deze kerkenraadsvergadering vond dus plaats
na de laatste classisvergadering waarop het onderwerp eedzweren ter sprake kwam.
Logischerwijze had verwacht mogen worden dat deze Edamse bevinding zou zijn
gerapporteerd op de classisvergadering die 26.5.1625 gehouden werd, maar daarover
vinden we dus niets terug in het verslag van die vergadering. Hoewel de classis in de
daaraan voorafgaande vergadering van 5 mei juist had opgeroepen om alle misstanden
te melden in de classis; acta van de classis Edam, 5.5.1625 en 26.5.1625.
197 Acta van de classis Edam, 7.9.1626, 4.9.1634, 25.8.1636, 5.10.1637, 8.2.1638.
198 Acta van de classis Edam, 13.10.1642, 22.6.1643, 29.4.1647 t/m 11.1.1647,
18.10.1649, 19.9.1650.
hoofdstuk 7/ pag. 375