De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Alles overziende komt het er op neer dat de classis Edam tot 1621 slechts één maal een
preparatoir examen heeft afgenomen. Alle andere examens die tussen 1592 en 1621
werden afgenomen hielden direct verband met een beroep dat op de betreffende
kandidaat was uitgebracht. Bij die examens maakte men inhoudelijk geen onderscheid
tussen wel en niet academisch geschoolden. Allen werden zij aan hetzelfde peremptoire
examen onderworpen. Schoolmeesters en andere leken die zich wilden opwerken tot
predikant waren van harte welkom om zich te oefenen in het preken in de beslotenheid
van een classisvergadering. Het afnemen van een preparatoir examen was in deze jaren
echter niet gebruikelijk, zo horen we in 1611 en zo kunnen we concluderen uit het
nagenoeg ontbreken van dit examen.
Na de synode van Dordrecht, 1618-1619 werd de situatie anders. Voortaan verlangde de
kerk van iedere kandidaat dat hij het preparatoire examen aflegde in de classis van zijn
woon- of studieplaats en het peremptoire examen in de classis waarbinnen hij beroepen
was. Het overleggen van een getuigschrift van de theologische professoren was nog
steeds vereist, maar voldeed voor theologiestudenten niet meer als vervanging van het
preparatoire examen. 116
Johannes Staphorstius, broer van Casperius 117 , predikant te Edam, was in 1621 de eerste
theologiestudent, die zich in de classis Edam meldde voor het preparatoire examen. Na
overlegging van zijn testimonia van de academie en kerk van Franeker, het houden van
een proefpreek over Marcus 8: 34 en het beantwoorden van de examenvragen werd hem
toegestaan publiekelijk te mogen preken. 118 Een lange rij van 79 proponenten volgde die
tussen 1621 en 1650 allemaal ten minste één, maar veelal twee of drie maal in de
classisvergadering hun preekgaven lieten horen, hun attestaties overhandigden en om
een classicale aanbeveling vroegen, in de hoop op een beroep vanuit een gemeente
binnen de Edamse classis. In 15 gevallen lukte dat ook en nog eens vier proponenten
vonden na 1650 een gemeente binnen de classis. Van de resterende 60 vonden in ieder
geval 35 een predikantsplaats elders in het land: hun namen vinden wij terug in het
Repertorium van Van Lieburg. De overige 25 kandidaten kwamen dus waarschijnlijk
niet aan het werk als predikant. Dit betekent dat het proponentenoverschot dat Van
Lieburg na 1650 en in ieder geval rond 1670 plaatst 119 , zich ook al eerder liet voelen. 120
Tien van deze 79 kandidaten legden het preparatoire examen af in de classis Edam:
Hubertus Beuserius, rector te Monnickendam 121 , Melchior Bonville, schoolmeester te
Uitdam 122 , Jacobus Petraeus, zoon van de Edamse predikant Cornelis Petraeus en rector
ter plaatse 123 , Johannes Tranquillius, rector te Monnickendam 124 en de predikantszonen
116 Van Lieburg, Profeten en hun vaderland, p. 77.
117 Van Lieburg, Repertorium, dl 1.
118 Acta van de classis Edam, 29.11.1621.
119 Van Lieburg, Profeten en hun vaderland, pp. 78-79, 83.
120 Van de 17 proponenten die tussen 1621-1630 bij de classis verzochten om recommandatie kregen
negen nooit aanstelling als predikant. Van de 30 proponenten tussen 1631-1641 gold dit voor tien van hen
en van de 28 die zich tussen 1641-1650 meldden, kregen zes nooit een predikantsplaats. Een piek dus in
de jaren 1621-1630, en vooral voor de jaren 1626-1630, de jaren waarin de stroom proponenten gestaag
op gang kwam.
121 Acta van de classis Edam, 3.7.1628.
122 Acta van de classis Edam, 17.9.1630: Bonville tekende het formulier voor de schoolmeesters en
verzoekt om preparatoir geëxamineerd te mogen worden. Hij had zich in Amsterdam in het proponeren
geoefend. De classis laat hem eerst nog diverse malen proponeren alvorens hem op 4.9.1634 tot het
gevraagde examen toe te laten.
123 Acta van de classis Edam, 16.6.1636, 6.10.1636, 17.3.1637. Uit de acta valt niet op te maken dat
Petraeus ook preparatoir werd geëxamineerd. Wel moest hij in ieder geval tot drie maal toe opnieuw
hoofdstuk 5/ pag. 258