De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

als Calvijn verachtte en verwierp. 231 Na langdurige en verhitte discussies, waarin
Aemilius nu eens ontkende, dan weer uitstel probeerde te bewerkstelligen, kwam de
classis tot de conclusie dat Aemilius inderdaad de zuiverheid en de waarheid van de
gereformeerde leer en de christelijke catechismus tegensprak. Dat hij velen ongerust
maakte, ook in andere gemeenten en dat hij had gepoogd verschillende jonge collega’s
en andere gelovigen voor zijn opvattingen te winnen. 232 Afzetting kon niet meer
uitblijven en de classis zou nog maanden nodig hebben om in de verscheurde en in
ernstig verval geraakte gemeente van Broek in Waterland weer orde op zaken te stellen.
Zo slaagde de classisdelegatie er bijvoorbeeld niet in om de afzettingsacte af te
kondigen, omdat zij door Broekers werden bespot, bedreigd en uitgescholden, hoewel
magistraat en kerkenraad zich achter die afkondiging hadden geschaard. 233 Aemilius en
zijn medestanders wisten via de Staten van Holland nog enkele maanden respijt te
krijgen, zodat hij uiteindelijk pas in november 1608 door de Noord-Hollandse synode
uit zijn ambt werd gezet.
Aemilius werd het eerste slachtoffer van de Bestandstwisten, zoals van Deursen stelt 234 ,
maar hij was ook slachtoffer van zijn eigenzinnige en weinig verheffende optreden,
waarin geen plaats was voor enige terughoudendheid of nuance: wie niet voor hem was,
kon rekenen op een frontale aanval. Om zijn zin door te drijven, zag Aemilius er zelfs
geen been in om het op een akkoordje te gooien met de waarheid. Om die reden was hij
al voor zijn komst omstreden en was zijn afzetting vanaf het begin vooral een kwestie
van tijd. Dat dit desondanks zeven jaar duurde, kan alleen verklaard worden uit de wijze
waarop de verschillende personen en instanties door Aemilius tegen elkaar werden
uitgespeeld en door de getrouwen waarmee hij zich wist te omringen. Hij moet een
krachtige persoonlijkheid geweest zijn.
Aemilius is de enige predikant in de classis Edam, die uiteindelijk vanwege zijn
leerstellige opvattingen is afgezet. Toch klonken er ook in enkele andere gevallen
beschuldigingen over vermeende onzuiverheid. Zo werd Wilhelmius Puppius door
tegenstanders voor libertijn uitgemaakt, nam Roel Gerritsz aanstoot aan een preek van
Laurens Jansz en zaaide Gerrit Jansz Schagen verwarring door zijn wijze van preken.
We kwamen hen al tegen. Zij werden allen door classis en synode als zuiver in de leer
beschouwd, hoewel de positie van Schagen uiteindelijk onhoudbaar werd als gevolg van
de grote verdeeldheid die zijn optreden binnen Purmerend veroorzaakte.
Twintig jaar later brachten zijn geringe preekgaven Isaac Tyaeus van Ransdorp/
Holysloot zodanig in de problemen, dat hem een ontslagregeling werd aangeboden die
hij dankbaar aangreep. Voor het zover was, had de classis hem eerst, op advies van de
geraadpleegde synode, diverse proposities laten houden, om het niveau van zijn preken
te kunnen beoordelen en waar mogelijk te verbeteren. Het mocht allemaal niet baten. De
gemeente was verdeeld en de kerkenraadsleden vastbesloten: al zou hij voortaan preken
als een engel, Tyaeus kon geen goed meer doen en diende te vertrekken. Om dat af te
dwingen bleven de ambtdragers weg uit de kerkdiensten en van het Avondmaal, hielden
geen collecten voor de armen meer en legden ten slotte collectief hun ambt neer, alle
classicale vermaningen ten spijt. Gemeenteleden volgden hen in hun afkeer van Tyaeus,
230
‘Dat Godt de menschen vercoren hadde op het voorgesiene gelooff en goede wercken ende dat Godt
oock de goede wercken inde menschen (..) was belonende’, acta van de classis Edam, 28.1.1608.
231
Acta van de classis Edam, 28.1.1608.
232
Acta van de classis Edam, 29.1.1608, zie ook Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, bijlage VIII, pp.
383-384.
233
Acta van de classis Edam, 4.2.1608, 18.2.1608.
234
Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, p. 220.
hoofdstuk 5/ pag. 276