De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

kring werd geconfronteerd. 224 Dit is opvallend, omdat juist de doopsgezinden bekend
stonden om hun strikte tuchtoefening, zodat daar geen lichter regime te verwachten viel.
Anderzijds zijn er ook enkele doopsgezinden of kinderen van doopsgezinde ouders die
juist naar de gereformeerde kerk willen overkomen. 225 De laatste melding van een
overlopend lidmaat dateert uit 1634.
Hoe ging men in Purmerend om met de doopsgezinden? Aangehaald is al dat de
kastelein in 1623, tot verontwaardiging van de vroedschap, minder op had met
doopsgezinden dan met katholieken en dat vanuit Purmerend enkele tuchtgevallen rond
mennisten aan de classis werden voorgelegd in 1613, 1618 en in 1639. In de
kerkenraadsacta, overgeleverd voor de jaren 1610-1640, komen we pas in 1619 een
eerste verwijzing naar de mennisten tegen. Cornelis Jansz Groodt liet, in het verlengde
van een ander geschil, weten dat hij uit een preek van ds. Carolus Petri had begrepen dat
deze de doopsgezinden en katholieken ‘niet en hielt voor broeders in Christo’. Petri
ontkende dit geleerd te hebben, waarop Groodt opvallend genoeg, gerustgesteld was. 226
De overige tuchtgevallen betreffen drie lidmaten die zich een doopsgezinde echtgenoot
of echtgenote kozen en een echtpaar dat zich bij de mennisten liet vinden. In dit laatste
geval koos de kerkenraad ervoor niet de hele tuchtprocedure af te wikkelen: de vrouw
vertrok met attestatie naar Edam, de man werd uiteindelijk met rust gelaten, ‘om de
kleynheydt syns verstandts’ hoewel hij steeds verder afdwaalde naar de
doopsgezinden. 227
Lysbeth Jansdr en Tobijtjen Carelsdr werden in respectievelijk 1625 in 1640 228 met
succes vermaand hun man niet te volgen naar de doopsgezinde vermaning, maar bij
Pietergen Jansdr lukte dit niet, hoeveel moeite men ook deed om haar voor het
gereformeerde geloof te behouden. De kerkenraad was zelfs bereid om op verzoek van
Pietergen en haar man een dispuut te organiseren met de doopsgezinde leraren, voor wie
men daartoe een brief van vrijgeleide verzocht en verkreeg van de burgemeesters ter
plaatse. Na veel heen en weer gepraat bleek het Pietergen alleen te gaan om de
interpretatie van de kinderdoop en achtte ze het niet wenselijk dat ‘haerent halven
sulcken moeijelijcken dispuyt soude aengericht werden’. Was zij bovendien ‘van
sommighe int begin niet wat te herdelijck bejegent’ dan had het allemaal zo’n vaart niet
hoeven lopen. Zo liet zij de kerkenraad weten. De kerkenraad van zijn kant besloot
daarop om haar met alle ‘minnelijckheyt’ te bejegenen, in de hoop haar alsnog voor het
gereformeerde geloof te kunnen behouden. Het mocht toch niet baten, zodat Pietergen
in 1640, ondanks 42 vermaningen in zes jaar tijd, toch voor de mennisten koos en
daarmee de excommunicatie over zich afriep. 229 De kerkenraad besteedde dus ruim tijd
en energie aan deze dwalende zuster van de gemeente.
224 Kerkenraadsnotulen Edam, 27.4.1630, 28.4.1630.
225 Kerkenraadsnotulen Edam, 27.11.1596, 15.1611, 14.11.1621.
226 Kerkenraadsnotulen Purmerend, 26.12.1618, 12.2.1619.
227 Kerkenraadsnotulen Purmerend, 26.1.1633 tot en met 29.11.1637.
228 Kerkenraadsnotulen Purmerend, 25.5.1625, 19.2.1640, 1.3.1640.
229 Kerkenraadsnotulen Purmerend, 17.4.1634 tot en met 1.3.1640. De kwestie van het
dispuut speelde in 1636: 19.3.1636, 1.6.1636, 15.6.1636, 24.6.1636. Dit tuchtgeval
werd in 1639 aan de classis voorgelegd. Het besluit tot excommunicatie werd aan de
kerkenraad over gelaten en is daarom niet meegerekend bij de genoemde
excommunicaties op advies van de classis.
hoofdstuk 7/ pag. 380