De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

opkomende katholicisme, het ongestraft ontheiligen van de sabbat, van hoererij en
overspel, van het misbruiken van Gods naam etc. Wilde de overheid via het uitschrijven
van bededagen het tij proberen te keren in de strijd tegen de Spanjaarden, dan moest
men toch met minstens even veel ijver de ‘groote, overdadige, moetwillige ende
krijtende sonden’ bestrijden om Gods toorn af te wenden, om zo de echte oorzaak van
het ongunstige verloop van de strijd aan te pakken. Zo luidde de Edamse redenering, die
door de synode werd onderschreven. 59
Minder vragen dan gemiddeld stelde Edam over doop- en huwelijkskwesties. Zaken die
vanuit de andere classes wel met enige regelmaat naar voren werden gebracht. Ook
stelde Edam het minste aantal particuliere kwesties aan de orde op de synode. Blijkbaar
wilde men de eigen problemen het liefst zo veel mogelijk zelf oplossen, zonder
synodale inmenging waar men geen goede herinneringen aan had. 60 Ten slotte stelde
Edam ook minder vragen dan gemiddeld over andere godsdienstige stromingen als het
katholicisme, het remonstrantisme en met name het mennonisme. Vragen over andere
sekten en over het jodendom klonken evenmin vanuit Edamse hoek. Dit soort
gravamina was voornamelijk afkomstig uit de classes Amsterdam en Haarlem, de
classes met de grote steden dus, waar mensen van heinde en ver hun heil zochten. Wel
maakte Edam zich in 1639 kortstondig ongerust over de mogelijke komst van enkele
socinianen vanuit Polen. 61
Edam lijkt zich al met al lange tijd meer zorgen gemaakt te hebben over bedreigingen
van binnenuit, bijvoorbeeld door zich indringende valse predikanten, al dan niet met
hulp van overheden en/ of synode én over het, in Edamse ogen toenemende zedenverval
in de samenleving, dan over de opkomst van andere godsdienstige stromingen.
Stromingen die wel degelijk binnen de classis Edam aanwezig waren en zich in de loop
van de 17 e eeuw ook daar steeds duidelijker manifesteerden, zoals in hoofdstuk 7
beschreven zal worden.
De classis Amsterdam stelde in verhouding beduidend minder vragen over kwesties met
predikanten en over geschriften door predikanten uitgegeven. Vragen over studenten en
proponenten ontbraken geheel. Wellicht had men daar, zeker in Amsterdam zelf, geen
59
Acta van de Noord-Hollandse synode, 7.8.1625, 15.8.1628; acta van de classis Edam, 19.7.1625,
28.7.1625, 3.7.1628, 7.8.1628.
60
Dit komt overeen met de constatering van Tukker voor de classis Dordrecht, dat een classis daar eerder
naburige classes te hulp riep, dan dat zij een zaak als gravamen naar de synode zond. Hij wijst er in dit
verband op dat de verhouding tussen provinciale en particuliere synode enerzijds en classis anderzijds,
anders lag dan die tussen classis en gemeente. Naast gehoorzaamheid aan de synodale instructies valt
daarbij de grote mate van zelfstandigheid van de classis op. Tukker, De classis Dordrecht, p. 62. Door de
classis Edam werd dit, onder verwijzing naar de nationale synode van Den Haag, 1586 (waarschijnlijk art.
40, hoewel dit minder uitvoerig is, dan de classis zelf), in 1592 ook zo vastgelegd. Als een kerkenraad
problemen heeft, moet hij dit eerst aan de eigen classis voorleggen. De classis kan dan eventueel naburige
classes raadplegen. Pas als de zaak dan nog niet opgelost is, kan de kwestie als gravamen op de synode
gebracht worden (acta van de classis Edam 16.11.1592). Vanuit de classis Edam heeft men drie maal de
classis Amsterdam om advies gevraagd: in 1592 over een tuchtgeval, in 1601 over financiële steun voor
de nagelaten kinderen van ds. Arend Arendsz van Broek in Waterland/ Zuiderwoude en in 1622 over de
uitleg van een bijbeltekst in verband met de (on)wettigheid van een voorgenomen huwelijk. Acta van de
classis Edam, 20.7.1592, 6.8.1601, 23.5.1622. Andere, verder weg gelegen classes werden niet op
soortgelijke wijze geraadpleegd. Integendeel: toen vanuit de classis Alkmaar enkele malen een brief werd
gestuurd aan de classes om zo advies te vragen in verband met lokale geschillen, stuurde de classis Edam
een vermanende brief terug met de opmerking dat men deze vragen als gravamina behoorde in te brengen.
Acta van de classis Edam, 29.9.1603.
61
Acta van de Noord-Hollandse synode, 1.8.1639; acta van de classis Edam, 27.6.1639, 25.7.1639.
hoofdstuk 6/ pag. 310