De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

oktober 1618 over beklaagden op de vergadering van Noord-Hollandse synode. Zij
vingen bot en werden na onderzoek schuldig bevonden aan het veroorzaken van ‘groote
beroerten en swaricheeden in de kercke van Hoorn’. 99
Ds. Wallesius was in 1615 al in een vergadering van de classis Edam verschenen om
voor zijn zaak te pleiten. Bijna een jaar later stuurde de classis Enkhuizen aan de Noord-
Hollandse classes een vredesvoorstel voor de gedeelde kerk van Hoorn. In de Edamse
classis concludeerde men na lange debatten dat er van dit voorstel weinig goeds viel te
verwachten, als niet aan een aantal voorwaarden werd voldaan. Zo dienden de dolerende
classis en kerkenraad van Hoorn het eerst eens te zijn met de vredesvoorwaarden.
Voorts behoorde de commissie die met deze vredesmissie belast zou worden, het
volledige mandaat van de Hoornse magistraat te krijgen. Bovendien achtte de classis
Edam de kans op vrede gering, zolang de remonstrantse predikanten in functie bleven
en niet bereid waren om ten overstaan van classis en dolerende kerk hun schuld te
belijden en hun trouw aan de ware leer betonen. 100 Het vredesplan is een snelle dood
gestorven en de kwestie Hoorn keerde niet meer terug in de classicale acta van Edam.
Het is niet uit de acta op te maken of de classis Enkhuizen zich namens de classis Hoorn
tot de andere classes wendde, of dat het in dit geval om een eigen initiatief van de
synodale classis ging. Gezien het respect in calvinistische kring voor kerkordelijk juiste
procedures, lijkt dit laatste niet erg waarschijnlijk. Mogelijk had ds. Roggius, in deze
jaren synodegedeputeerde, zelf de classis Enkhuizen ingeschakeld.
De andere classes en gemeenten in Noord-Holland werden niet met een splitsing in de
eigen gelederen geconfronteerd, al kenden in ieder geval Monnickendam en Medemblik
een kleine minderheid van voornamelijk aanzienlijke remonstranten. Daar stonden
plaatsen als Enkhuizen, Edam en Purmerend tegenover die volledig contraremonstrant
waren. In heel Noord-Holland was volgens Van Deursen ongeveer één op de negen
predikanten remonstrant, tegenover één op de drie in Zuid-Holland. Het verbaast
daarom niet dat het bundelen van de contraremonstrantse krachten vanuit het
Noorderkwartier begon. 101
Binnen Noord-Holland was het de classis Enkhuizen die, als synodale classis,
hulpvragen aan de andere classes voorlegde en die zich opwierp als leider van de kerken
in Noord-Holland in deze synodeloze jaren. Zo vroeg de classis Enkhuizen in 1612 aan
de andere classes om een reactie op de vijf artikelen van de remonstranten, op de
invoering van de kerkorde van 1591 en op de benoeming van remonstrant Simon
Episcopius tot hoogleraar in Leiden. De classis Edam reageerde aanvankelijk wat
terughoudend, maar stemde daarna in met het contraremonstrantse geluid dat ook de
andere Noord-Hollandse classes, met uitzondering van het zwijgende Haarlem, lieten
horen. 102
classisbesluit stond.
99 Acta van de Noord-Hollandse synode, 9.10.1618 (art. 7); Hofman, Eenich achterdencken, pp. 191-192.
100 Acta van de classis Edam, 17.8.1615, 13.16.1616.
101 Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, pp. 241-244, 251-259. Over de ontwikkelingen op lokaal
niveau binnen de classis Edam: zie hoofdstuk 7. Voor wat betreft de ontwikkelingen in Medemblik: noch
Van Deursen, noch Evenhuis gaan hier inhoudelijk op in. Zie Evenhuis, Ook dat was Amsterdam, dl 1, p.
221. Hij noemt hier de plaatsen Alkmaar, Medemblik en Hoorn als gemeenten in Noord-Holland waar de
strijd ontbrandde tussen de orthodoxe en de remonstrantse partijen, maar behandelt daarna alleen de
problemen in Alkmaar en Hoorn.
102 Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, pp. 258-259; acta van de classis Edam, 2.7.1612, 10.9.1612,
5.12.1612.
hoofdstuk 6/ pag. 322