De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

dus alert op, maar hoefde in eigen kring de gelovigen niet te overtuigen van de
onchristelijkheid van dergelijke praktijken.
Niet alleen door de kerkenraden, maar ook van overheidswege werd hard opgetreden
tegen waarzeggers. Zo werd Rins Ettes in 1632 voor 10 jaar uit Monnickendam
verbannen, onder meer omdat ze aan een waarzegster onderdak geboden had. 137 Zoals al
genoemd in het gedeelte over de zondagsrust, werd in Edam al in 1614 of 1615 een keur
uitgevaardigd waarin onder meer korte metten werd gemaakt met duivelse bezweringen,
waarzeggen en zegenen. 138
Dat daarmee dergelijk bijgeloof niet direct was uitgeroeid, lezen we in de
kerkenraadsnotulen 1635 van opnieuw Monnickendam. Drie lidmaten werden daar
ernstig vermaand omdat zij een kind en een vrouw ‘diemen seyde betovert te weesen’
hadden laten zegenen door Lysbet Jans, blijkbaar in een poging om zo de betovering te
verbreken. Uit de tekst blijkt niet duidelijk of Lysbet Jans ook degene was die de
betovering uit gesproken zou hebben, wel dat men haar dwong de vrouw en het kind
van Jan Jacobsz te zegenen. In ieder geval behoorde Lysbet Jans niet tot de lidmaten die
werden bestraft. 139 Zij was dus of geen lid, of werd door de kerkenraad als slachtoffer
beschouwd in deze affaire.
Lokale wetgeving om excessen te bestrijden
Synode en classis maakten nauwelijks woorden vuil aan allerhande volksfeesten,
hoewel die er beslist waren en deels weer opnieuw opbloeiden in het verlengde van de
toenemende vrijheden voor katholieken. Alleen in 1625 spraken zowel de classis
Amsterdam als de classis Edam over excessen op katholieke feestdagen ‘ende
vastelavonden’ als ‘gansen trecken en andersins’. 140 Het is goed mogelijk dat men ook
op deze en andere katholieke feesten duidde, bij al die andere keren wanneer sprake was
van ‘paepsche superstitien’ die door men liever vandaag dan morgen verboden zag door
de Staten van Holland. Maar genoemd werden die verfoeide feesten verder niet door
classis en synode. Om er meer over te weten te komen, zijn we daarom aangewezen op
de lokale bronnen.
In Edam werd Brecht Jans in 1606 door haar kerkenraad vermaand omdat zij vermomd
in manskleren liep. 141 Een vergrijp dat enkele jaren later via een keur in heel Edam werd
verboden, waarbij direct ook ‘t’reijen danssen 142 , luijde tieren, t’gaen met vermomde
waar Roodenburg 91 tuchtgevallen rond toverij in de kerkenraadsnotulen aantrof tussen 1580-1697.
Roodenburg, ‘Een soorte van duivelsche afgoderije’, pp. 80-94.
137
Vroedschapresoluties Monnickendam, 28.2.1632.
138
Oud Archief Edam, inv. nr. 43, f.41v.
139
Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 3.2.1635, 4.2.1635, 4.2.1635, 1.2.1635, 18.2.1635.
140
Acta van de Noord-Hollandse synode 7.8.1625, acta van de classis Edam, 19.7.1625. In de classicale
acta is de tekst van het eigen Edamse gravamen iets uitgebreider dan in de synodale acta. In de classicale
acta wordt gesproken over ‘danscamers (..) Bachusfeesten (en) vastelavondspelen’, in de synodale acta is
dit teruggebracht tot ‘danscamers, Bachusfeesten etc’.
141
Kerkenraadsnotulen Edam, 8.11.1606.
142
Voor afbeeldingen van reidansen, waarbij lachende en musicerende duivels al dansend de zondaars ter
helle voeren, zie bijv. Rooijakkers, Rituele repertoires, pp. 301, 340. In de tekst van het betreffende
hoofdstuk, gewijd aan de jongerencultuur, pp. 299-379 gaat Rooijakkers verder niet in op deze religieuze
volksprenten. Dit komt pas aan de orde in het daarop volgende hoofdstuk, waarin onder meer aandacht
geschonken wordt aan de kerkelijke strijd tegen het dansen, pp. 379-395.
hoofdstuk 8/ pag. 419