De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Classis en kerkenraad stonden ook gedurende rest van de onderzochte periode nimmer
meer tegenover elkaar. Als de classis zich al mengde in Monnickendammer zaken, dan
was dat op uitdrukkelijk verzoek van de kerkenraad ter plaatse. De verhoudingen waren
dus duidelijk uitgekristalliseerd, zoals dat ook ten aanzien van de kerkenraad van Edam
het geval was, vanaf de eerste jaren van de 17 e eeuw.
Problemen en grote verdeeldheid in Purmerend
Purmerend wist de classicale gemoederen vaak in beroering te brengen. De classicale
reactie was daarbij doorgaans krachtiger dan tegenover de Edammer en de Monnickendammer
kerkenraad, maar niet aldoor met het gewenste resultaat. De Purmerendse
conflicten werden namelijk gecompliceerd door enerzijds de zwakte van de lokale
predikanten, vaak onderdeel van het conflict en het wisselvallige optreden van de
kerkenraad, en anderzijds door de inmenging van de lokale overheid en van de Noord-
Hollandse synode in verschillende affaires. Deze zaken werden hierdoor niet alleen
gerekt, maar ook tot inzet van competentiestrijd tussen de betrokken instanties.
De eerste mij bekende vraag om classicale assistentie dateert uit 1596. De bejaarde ds.
Gerardus Larenius was niet meer in staat de gemeente naar behoren te dienen.
Purmerend zou graag een tweede predikant naast hem benoemen, maar zag geen
financiële mogelijkheden daartoe. De Gecommitteerde Raden hadden zich namelijk
alleen bereid verklaard eenderde van het traktement van die tweede predikant voor hun
rekening te nemen, als Purmerend de overige tweederde zou financieren. Aan de classis
werd gevraagd of men met Larenius wilde onderhandelen over inlevering van een
aanzienlijk deel van zijn traktement, om met dat geld een tweede voorganger te kunnen
bekostigen. Een classisdelegatie sprak hier inderdaad over met Larenius en deze toonde
zich, onder enige druk bereid om 25 gulden af te staan van zijn onlangs tot 350 gulden
verhoogde jaarinkomen. De kerkenraad durfde met dit bod echter niet naar de
magistraat te gaan: kon Larenius niet tot 50 gulden of liever zelfs tot 100 gulden gaan?
Dit laatste werd door de classis resoluut afgewezen. 300 gulden was wel het minste
waar Larenius, als trouwe dienaar recht op had.
Een classisdelegatie besprak de zaak met de burgemeesters en daarna opnieuw met
Larenius, die zich ten lange leste bereid verklaarde om met 300 gulden per jaar
genoegen te nemen en daar nog enige werkzaamheden voor te verzetten. De
classisgedelegeerden namen dit laatste bod mee naar de kerkenraad die zich uiteindelijk
unaniem achter dit voorstel stelde met als eindresultaat dat Larenius in februari 1597 uit
de dienst werd ontslagen. Hem werd per jaar 100 gulden toegezegd door de stad
Purmerend en 250 gulden door de Gecommitteerde Raden. Toch 350 gulden per jaar
dus, al gingen de uitbetalingen nog met enig touwtrekken gepaard. 243 Lang heeft
Larenius hier overigens niet van kunnen genieten, want hij overleed nog datzelfde jaar.
Zijn opvolger Gerbrant Jansz Schagen, in 1598 bevestigd, zorgde door zijn wijze van
prediken, binnen enkele jaren voor grote conflicten.Voor het zover was, ontvingen
kerkenraad en predikant in 1601 een classicale reprimande over het feit dat men ter
plaatse een schoolmeester had laten voorgaan tijdens de ziekte van Gerbrant Jansz.
Deze schoolmeester had, na klokgelui, een dienst geleid en daarin onder meer openlijk
243 Acta van de classis Edam, 10.6.96, 1.7.96, 22.7.96,7.10.96, 3.2.97, 25.8.97, 24.10.97.
hoofdstuk 4/ pag. 230