De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

plaatselijke kerkenraad. 178 Tevens gunde de synode aan de magistraat het recht van
approbatie inzake de predikantsbenoemingen, met weglating van de kanttekening uit
1581: ‘beijde der Overicheyt doende professie van de ghereformeerde Religie’. 179
Nadien werd het steeds meer gemeengoed dat de verschillende statenvergaderingen hun
vertegenwoordigers (commissarissen-politiek) als waarnemers en adviseurs naar de
provinciale en particuliere synoden stuurden. 180 De Staten van Holland keurden deze
kerkorde aanvankelijk goed, maar trok die toezegging in zodra Leicester was
vertrokken, om zoals gezegd in 1591 weer met een eigen concept-kerkorde te komen.
Tussen publieke kerk en lidmatenkerk
Zo strikt als de opeenvolgende synoden vasthielden aan de eenheid van organisatie en
van de leer, zo strikt hield men ook vast aan de tucht als wezenlijk onderdeel van het
gemeente-zijn. De artikelen van Wezel en Emden over de tuchtoefening zijn op
onderdelen wel aangevuld, maar het principe werd nimmer afgezwakt of losgelaten.
Deelname aan het Avondmaal bleef alleen voorbehouden aan lidmaten, aan die
gelovigen die zich onder het opzicht van de kerkenraad hebben gesteld door belijdenis
van hun geloof af te leggen. Aan deze toelatingseisen, bedoeld om de Avondmaalsgemeente
zuiver te houden, hielden de synoden onverminderd vast ondanks alle druk
van binnenuit en van buitenaf om te komen tot een ruime volkskerk.
Aan deze grenzen van de geloofsgemeente kon dus niet getornd worden. Minder
eenduidig lag dit op het gebied van de doopbediening en het kerkelijke huwelijk. Vanaf
het moment dat de gereformeerde kerk de enig toegestane werd, had zij ook
verplichtingen ten aanzien van alle niet-lidmaten. Gold voordien vooral de geestelijke
plicht om allen tot het ware, gereformeerde geloof te brengen via verkondiging en
onderricht, nu moest ook een antwoord gevonden worden op de vraag tot wie het
genadeverbond van God zich uitstrekte en of aan de kinderen van ongelovigen de doop,
als teken van dat verbond onthouden mocht worden.
Als gevolg van de nieuwe situatie vanaf 1572 waren concessies in de beantwoording
van deze vraag onvermijdelijk. Emden bood al enkele openingen om de regel dat men
178 Acta van de nationale synode van Den Haag, 1586, art. 34. Doordat in bijv. Edam en
Purmerend al voor die tijd magistraatsleden én kerkenraadsleden uit dezelfde delen van
de stedelijke bevolking werden gekozen, hadden die magistraten in feite al voor 1586
zitting in de kerkenraad. Dit zal in ook in andere steden het geval geweest zijn. Zie
bijvoorbeeld Spaans, Haarlem na de Reformatie, pp. 283-286 en Abels, Wouters, Nieuw
en ongezien, dl 1, pp. 397-400.
179 Acta van de nationale synode van Middelburg, 1581, art. 4; Acta van de nationale
synode van Den Haag, 1586, art. 4. Selderhuis stelt dat in de kerkorde van Den Haag
juist werd vastgelegd dat de kerk geen toezicht van de overheid op
predikantsbemoeienis wilde, maar dat lijkt me niet correct. Selderhuis, Handboek
Nederlandse Kerkgeschiedenis, p.337. Evenmin juist lijkt mij de constatering van
Bremmer, dat pas de synode van Den Haag de overheid het recht van approbatie gaf
inzake het beroepen van predikanten door de kerkenraad. Bremmer, ‘De nationale
synode van ’s-Gravenhage (1586)’, p. 198
180 Dankbaar, ‘Von Wesel (1568) bis Dordrecht (1618-1619)’, p. 76. De vergaderingen
van de particuliere synode van Noord-Holland werden vanaf 1591 bijgewoond door
afgevaardigden vanuit de Staten van Holland. Acta van de Noord-Hollandse synode,
2.7.1591 (art. 4).
hoofdstuk 2/ pag. 104