De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

de aanwezigheid van remonstrantsgezinden. Men gebruikte dit als argument om een
dreigend vertrek van een predikant af te wenden. Zo wilde men in 1619 ds. Samuel
Hendricksz Vossel graag behouden omdat er ‘noch al stoute Arminiaensche
wederspreeckers tot Broeck’ waren. De classis schatte dat risico blijkbaar wat lager in,
want men liet hem gaan, al mocht Hendricksz pas vertrekken nadat Broek was voorzien
van een andere predikant. 272
Daarna horen we pas in 1632 weer iets over een mogelijke remonstrantse opkomst in
deze gemeente, ook nu in verband met een naderend vertrek van de predikant en
wederom honoreerde de classis dit protest niet. 273 In de lokale Broeker bronnen, voor
zover bewaard, vinden we niets over remonstrantse woelingen, zodat dit gevaar niet erg
groot geweest kan zijn. Desondanks is het natuurlijk goed mogelijk dat in Broek, gezien
het optreden van Aemilius en de ligging van deze gemeente dicht bij Monnickendam,
wel enige remonstrantsgezinden te vinden waren. Echte dreiging zal noch van de
remonstranten, noch van de lutheranen zijn uitgegaan binnen de classis Edam. Daarvoor
was de aanhang van beide stromingen waarschijnlijk te klein. Bovendien was de kou
voor wat betreft de remonstranten na 1630 al grotendeels uit de lucht in Holland.
De strijd tegen de andere stromingen werd dus op verschillende manieren en met
verschillende intensiteit gevoerd door met name de Noord-Hollandse synode en de
classis. De meeste aandacht ging daarbij uit naar het herlevende katholicisme. Deze
strijd werd ondanks alle inspanningen niet gewonnen, maar ook niet verloren binnen de
classis Edam. De langdurige gaten in de katholieke zielzorg hadden hun tol geeist en het
katholicisme kon binnen de classis Edam niet uitgroeien tot een geduchte concurrent
van de gereformeerde kerk.
Het mennisme, het remonstrantisme en het lutheranisme wisten evenmin grote aantallen
gelovigen aan zich te binden. Mede hierdoor onstond in ieder geval op stedelijk niveau
inderdaad een soort ‘omgangsoecumene’. Zowel van overheids- als van kerkelijke zijde
werd aan die stromingen de ruimte gegund voor de uitoefening van de eigen godsdienst.
Met enige lokale variatie gold dit voor de doopsgezinden al vanaf het eind van de 16 e
eeuw en voor de katholieken, remonstranten en lutheranen vanaf de tweede helft van de
jaren ’30. De doorgaande bestrijding in woord en geschrift van het katholicisme en in
mindere mate van het mennisme, en daarmee de afbakening van de eigen leer liet men
daarbij over aan synode en classis.
Dat de niet-gereformeerde stromingen in praktijk ruimte voor zichzelf wisten te
verwerven, wil overigens niet zeggen dat de aanhangers van deze stromingen ook
gerespecteerd werden. In gemengde huwelijken bleek het vaak moeilijk voor de
vrouwen om aan de eigen geloofsopvattingen vast te houden. De voor de Spanjaarden
juichende katholieken in Purmerend in 1625 voedden het wantrouwen tegen deze
plaatsgenoten. Dat zij gedoogd werden hing mede samen met de recognitiegelden die
aan de kastelein werden betaald.
Sommige lidmaten die voor het remonstrantisme of het doperdom kozen, gaven aan dat
ze bij een mildere behandeling van henzelf of hun partners die stap mogelijk niet
hadden gezet. En in de catechesepreken die in steeds meer plaatsen op de zondagmiddag
werden gehouden, zal bij de behandeling van artikel 18 van de Nederlandse
Geloofsbelijdenis 274 uitgehaald zijn naar de doopsgezinden en bij die van zondag
272 Acta van de classis Edam, 25.11.1619.
273 Acta van de classis Edam, 19.4.1632.
274 Artikel 18 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis handelt over de menswording van
hoofdstuk 7/ pag. 391