De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Deze geschillen bereikten in ieder geval de classis Edam maar zeer ten dele. In de
classicale acta is alleen het verzoek om assistentie uit 1613 te vinden. De classis raadde
de Haarlemmers aan beleefd én standvastig vast te houden aan de gang van zaken zoals
die tot dan toe was gevolgd. Liever de oude kerkenraad laten zitten, dan een nieuwe
verkiezen volgens de regels van de kerkorde van 1591. Deze kerkorde was immers nooit
wettelijk vastgelegd en daarom niet rechtsgeldig in de ogen van de Edamse classis. De
verdere ontwikkelingen in de stad Haarlem bereikten de Edamse acta niet. Blijkbaar
werden vanuit Haarlem geen vragen meer voorgelegd via de classis Enkhuizen over de
lokale situatie. Zelfs in deze spannende jaren hield men in Noord-Holland dus vast aan
het kerkordelijke principe, dat de hogere kerkelijke organen zich niet ongevraagd in
lokale of regionale problemen dienen te mengen. 92
Ook in de stad Hoorn kwam het tot een breuk tussen remonstranten en calvinisten. Hier
waren de remonstranten in de meerderheid. Van de vier Hoornse predikanten was alleen
Johannus Roggius contraremonstrantsgezind. Hij werd op 4 september 1614 afgezet 93
door de remonstrants georiënteerde magistraat en in 1615 opgevolgd door de felle
remonstrant ds. Dominicus Sapma. 94 Sapma zou in 1619 door de Dordtse synode
worden afgezet, om in 1624 als remonstrants predikant in Friesland aan het werk te
gaan. Zijn remonstrantse collega’s, ds. Joannes Wallesius, ds. Joannus Arnoldi
Redingenus en Isaacus Welsingius 95 werden als uitvloeisel van de nationale synode van
Dordrecht, op 2 september 1619 bij de Noord-Hollandse synode ontboden en eveneens
afgezet. Zij zouden niet als remonstrants predikant terugkeren op de kansel. Dit zelfde
gold voor ds. Joannes Martini Fleurkens, predikant van Midwoud, gelegen in de classis
Hoorn. 96
Samen met ds. Roggius kozen ook enkele kerkenraadsleden voor een breuk met de
remonstranten, zodat ook Hoorn zijn eigen dolerende gemeente kende. 97 De classis
Hoorn had enkele maanden daarvoor de kant van de calvinisten gekozen en de
remonstrantse voorgangers buitengesloten. 98 Iets waar Wallesius en Redingenus zich in
Haarlem na de Reformatie, pp. 204-226. Spaans benadrukt dat de strijd in Haarlem niet zozeer om de
leerstellige discussies draaide, als wel om de kerkorde. Zij plaatst deze strijd in het kader van het
confessionaliseringsproces. Door de twisten vond er een verschuiving in het kerkelijke bewustzijn plaats.
Hierdoor voelde in ieder geval een deel van de Haarlemse kerkenraad zich steeds meer verbonden met de
landelijke gereformeerde kerk. Tot die tijd had men zich primair lid gevoeld van de stadskerk, gesteld
onder de bescherming van het stadsbestuur.
92 Uiteindelijk zou de Noord-Hollandse synode in 1618 een oordeel vellen over deze zaak. De nieuwe
kerkenraad, gekozen volgens de richtlijnen van de kerkorde van 1591, werd afgezet. De predikanten
Junius en Van Spranckhuysen konden niet in Haarlem blijven, maar mochten na verzoening wel naar
elders vertrekken. De derde predikant, Geesteranus, die de kant van het stadsbestuur had gekozen en de
remonstrantse dwalingen niet voldoende zou hebben weerlegd, mocht wel blijven als hij zich met de
gemeente verzoende. Acta van de Noord-Hollandse synode, 9.10.1618.
93 Datum vermeld bij Van Lieburg, Repertorium, dl 1.
94 Over hem: Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, pp. 237, 239, 278-279, 285, 336.
95 Welsingius of Welsing zou in 1623 beschuldigd worden van medeplichtigheid aan de mislukte aanslag
op Maurits. Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, pp. 265-367.
96 Acta van de Noord-Hollandse synode, 27.8.1619.
97 Evenhuis, Ook dat was Amsterdam, dl 1, pp. 222-224, Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, 241-244.
Hoorn is voor Van Deursen een voorbeeld van stad met een sterke remonstrantse meerderheid, omdat hier
zowel de meerderheid van de predikanten als de magistraat voor de remonstranten kozen. Een aanzienlijk
deel van het kerkvolk volgde haar predikanten in die keuze.
98 Dit classisoordeel werd geveld op 7 april 1614 en was volgens de klagers de oorzaak van de scheuring
in hun kerk. Het ontslag van ds. Roggius volgde in september 1614 en zal dus de reactie van de
remonstrantse magistraat zijn geweest op dat besluit van de classis Hoorn om die twee voorgangers buiten
te sluiten. Niet vermeld, maar wel te verwachten is, dat ds. Roggius aan de wieg van genoemd
hoofdstuk 6/ pag. 321