De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Zuid-Hollandse classes om alleen predikanten af te vaardigen naar de Provinciale
Synode van Haarlem in 1582. 244
Samenvattend kan gesteld worden dat de opbouw van de kerkelijke organisatie in
Noord-Holland en de verbreiding van de ware leer in de eerste jaren door de
predikanten, verenigd in de coetus, maar vooral door de particuliere synode, ter hand
werden genomen. De coetus was in deze jaren met name bedoeld om de eenheid in de
leer via onderling overleg te bevorderen, terwijl op synodaal niveau de lijnen werden
uitgezet, waarlangs men het kerkelijke leven in deze provincie wilde vormgeven.
Naarmate het aantal predikanten en kerkenraden toenam, werden meer taken van de
synode door de coetus-vergaderingen overgenomen. Zolang er echter onvoldoende
predikanten en ouderlingen van gewicht waren om de taken mee te delen, op een manier
die de kerkorde voorschreef, was het de synode die een dominante rol vervulde en was
van gelijkheid van de ambten geen sprake. Deze gang van zaken, ingegeven door de
praktijk van alledag, was in feite in strijd met de basisprincipes van de synodaalpresbyteriale
ordening.
Toename van het aantal predikantsplaatsen in de classis Edam in de jaren ‘70
Om de groei van het aantal gereformeerde gemeenten in beeld te brengen moet eerst
bezien worden hoe een kerkenraad tot stand kwam en wie het initiatief nam tot het
beroepen van de eerste predikant. Uit de synodale acta blijkt dat in een aantal gevallen
het verzoek om een voorganger van de plaatselijke gemeenschap uitging. In die steden
en dorpen zal een gereformeerde kern en eventueel al een kerkenraad aanwezig geweest
zijn. Maar evengoed kwam het voor dat de synode het initiatief nam om een
gemeenschap, eventueel tijdelijk, van een voorganger te voorzien, om ook daar het
evangelie te brengen. 245
Door het ontbreken van de classicale acta is helaas voor de plattelandsgemeenten binnen
de classis Edam niet na te gaan van wie hier het initiatief uitging om predikanten te
beroepen. Werd de volgorde gehanteerd zoals door Emden voorgeschreven, dan informeerden
predikanten namens de classis in de nog vacante plaatsen of daar een
gereformeerde kern te vinden was en of men aldus behoefte had aan een eigen
voorganger. 246 De komst van een voorganger werd zo afhankelijk gemaakt van
aanwezigheid van een lokale kern.
Maar het is ook goed mogelijk dat men zich oriënteerde op de Dordtse synode die in
1578, waarschijnlijk op basis van praktijkervaringen de volgorde enigszins omdraaide.
In dat geval was het de classis of de synode die een predikant aanstelde, in plaatsen
waar nog geen gemeente bestond. Deze voorganger zal zich omringen met 'somighe van
den godsalichsten (..) soo tot raet ende regieringhe der kercke, als oock tot de
bedieninghe der aelmoessen'. Vervolgens vermaant hij zijn toehoorders zich voor te
bereiden op het afleggen van de geloofsbelijdenis en het gebruik van het Avondmaal.
'Ende als de Ghemeijnte een weynich sal toeghenomen hebben, soo sal hy uut het ghetal
244 Acta van de provinciale synode van Haarlem, 13.3.1582, n.a.v. de credentiebrieven
van de classes Delft, Rotterdam, Den Haag en Brielle (acta in druk uitgegeven door
Reitsma, Van Veen, Acta der provinciale en particuliere synoden, dl 1, pp. 89-116).
245 Voorbeelden daarvan in de acta van de Noord-Hollandse synode: 8.7.1573 (art. 13:
Texel); 21.4.1574 (art. 21: Wormer en Jisp); 3.10.1575 (art. 4: Wervershoof).
246 Acta van de generale synode van Emden, 1571, art. 41 en 42.
hoofdstuk 2/ pag. 116