De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Een zelfde totaaltelling kan ook gemaakt worden voor gravamina die betrekking hebben
op de (verbreiding van de ware) waarden en normen. Dit betreft de vragen over de
openbare orde, de zondagsrust, de tucht, het huwelijk, het vloeken en het afdoen van
alle oude kwesties daaromtrent. Halen we ook hier alle dubbeltellingen eruit dan kan de
volgende tabel gemaakt worden:
Totalen met betrekking tot de (verbreiding van de ware) waarden en normen (van veel
naar weinig):
Indienende classis aantal percentage % van de gravamina door
die classis ingediend
Amsterdam 80 24% 36%
Haarlem 60 18% 34%
Enkhuizen 57 17% 43,5%
Hoorn 54 16% 39%
Edam 46 14% 35%
Alkmaar 36 11% 32%
Totaal 335 100% 35,5% van alle gravamina
Voor wat betreft het stellen van vragen over de leer, blijft de classis Amsterdam in
verhouding behoorlijk achter en scoort de classis Edam ruim boven haar eigen
gemiddelde. Op het gebied van waarden en normen, stelden Enkhuizen en Hoorn iets
meer vragen dan gemiddeld en bleef Alkmaar iets achter. Op dit terrein ontlopen de
classes elkaar niet zo sterk als op het gebied van de leer.
De posities van de classes nader bekeken
Die hoge score van de classis Edam op het gebied van de leer is mede het gevolg van de
vele vragen die de classis stelde over zich indringende predikanten in gemeenten elders;
over de rol van de synode bij leergeschillen op classicaal niveau en over de positie van
proponenten, studenten en predikanten die zich in de classis op proef wilden laten
horen. Edam toonde zich, gedurende de gehele periode, zeer beducht voor indringende
predikanten en voor de macht van de overheid om via het jus patronatus de
predikantsbenoemingen naar haar hand te zetten, hoewel men hier zelf nauwelijks mee
geconfronteerd werd. Bovendien was de Edamse classis zeer gespitst op de rol van de
synode bij de beslechting van leergeschillen in eigen classicale kring. Men was er op uit
de eigen bevoegdheden tegenover de synode duidelijk af te bakenen én men wilde de
eigen gelederen graag zuiver houden door de predikantsbenoemingen in eigen hand te
houden. Zaken waarover classis en synode stevig met elkaar in botsing kwamen rond
1600, maar die ook later de gemoederen bezig zouden houden. Voor zover deze
geschillen nog niet besproken zijn, komen ze in een volgende paragraaf aan de orde.
Edam stelde ook diverse vragen over leergeschillen en problemen rond predikanten in
andere classes, terwijl geen van die andere classes ooit vragen stelde over de problemen
rond bijvoorbeeld Aemilius. 58
Verder maakte de classis Edam zich sterk voor de verbreiding van de juiste waarden en
normen. Vooral toen het in de jaren ‘20 militair minder goed ging, maar ook daarna,
was het Edam die via haar gravamina wees op het gevaar van zedeloosheid, van het
58 Zie over deze kwestie de paragrafen 4.5 en 5.5.
hoofdstuk 6/ pag. 309