De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

geblokkeerd werd door kapers. Voorts zorgden overstromingen (de Allerheiligenvloed
in 1570), garnizoensinkwartieringen, extra belastingen, verhoogde uitgaven voor de
versterkingen van de steden en de misoogsten van 1571 voor grote economische
problemen in de Nederlanden. Een economische malaise die ook sterk gevoeld werd in
Waterland en de Zeevang. 54 Voorbeelden van die verhoogde uitgaven ter verdediging
van de eigen stad zijn bijvoorbeeld te vinden in de tresoriersrekeningen van Edam. In
reactie op de landgang op Monnickendam werd vooral in 1571 en 1752 veel geld
uitgegeven aan de versterking en bewaking van de stadwallen en aan extra munitie. 55
Uitgaven die enerzijds een extra belasting voor de Edamse bevolking betekenden en
anderzijds laten zien dat in ieder geval de katholieke overheid van deze stad zeer
beducht was voor de komst van de geuzen.
Na de opmars van de geuzen in Zuid-Holland volgde die van jonkheer Dirck Sonoy met
zijn mannen in het Noorderkwartier en van Jeronimus Tseraerts in Walcheren. Eind mei
koos Enkhuizen de kant van de Prins en op 2 juni werd Sonoy hier ingehaald als
luitenant-gouverneur van de Prins van Oranje. Vanuit Enkhuizen wist Sonoy Hoorn en
Medemblik te veroveren. Nadat Hoorn zwichtte op 19 juni, beheerste Sonoy grote delen
van het Noord-Hollandse platteland en de steden Enkhuizen, Hoorn, Alkmaar en
Medemblik, terwijl ook Haarlem inmiddels de zijde van de opstandelingen had gekozen.
De eerste zeer bescheiden poging om Monnickendam te veroveren, eindigde met de
arrestatie van vier aanslagplegers. Ook Edam verzette zich tegen de komst van het
geuzenleger, maar werd, waarschijnlijk met hulp van binnenuit overrompeld en wel zo
onverwacht dat de notities in het tresoriersboek abrupt eindigen op die 26e juni 'daer
door de grooten haest niet van geschreven mocht werden'. 56 Kort daarna lieten ook
Monnickendam en Purmerend de geuzen binnen, omdat hier net als in Edam weinig
hoop bestond dat men zonder regeringsgarnizoen de rebellen buiten de stad zou kunnen
houden. 57 Heel Noord-Holland, met uitzondering van Amsterdam en Zaandam heeft
zich dan gesteld aan de zijde van Willem van Oranje en zijn luitenant-gouverneur ter
plaatse Sonoy.
Politieke en religieuze ontwikkelingen in Edam, Monnickendam en Purmerend
Het was Oranjes opdracht aan Sonoy deze gebieden, met Gods genade, te bevrijden van
de tirannie en te herstellen in haar oude vrijheden, rechten en privileges. Daarbij was de
instructie gevoegd om zich er vanaf het begin voor in te zetten dat aldaar het rechte
Woord van God zou worden verkondigd, 'mits ook toelatende het exercitie van Religie
den selven woorde Gods conform, indien de ingezetenen (..) of eenige vandien 't selve
54 Van der Woude, Het Noorderkwartier, pp. 393-395. De Meij, De watergeuzen in de
Nederlanden, pp. 270-305.
55 Oud Archief Edam, inv. nr. 184, folio nrs. 340-342 (Pasen 1571-juni 1572).
56 Oud Archief Edam, inv. nr. 184, dd. 26 juni 1572; Van Vloten, Nederlands Opstand
tegen Spanje, dl II, pp. LXXX-LXXXI: [Die van Amsterdam melden (16 July), dat “die
rebellen onse nabuerstede van Eedam (niet sonder voorgaende resistentie van den
goedwilligen binnen derselver stede vallende) ingenomen hebben, ende de stede van
Monnickendamme.” (..)]; Driessen, ‘Waterland VII: Edam’, pp. 183-185.
57 Voor een uitgebreide beschrijving en analyse van het verloop van de Opstand in
Noord-Holland in 1572, zie: Van Nierop, Het verraad van het Noorderkwartier, pp. 72-
81. Zie ook Van Vloten, Nederlands Opstand tegen Spanje, dl II, pp. 26-30.
hoofdstuk 2/ pag. 81