De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

woude. Er is dus maar een gedeeltelijk verband zichtbaar tussen de participatiegraad
van de verschillende predikanten en het aantal door hen gestelde vragen. In slechts
enkele gevallen is voorts een samenhang te constateren tussen de fase van
gemeenteopbouw en de mate waarin de classis daarbij geraadpleegd werd via het stellen
van vragen. Zo kon voor de Beemster en in iets mindere mate voor Etersheim/
Schardam geconstateerd worden dat de meeste vragen uit de vroegste jaren dateerden.
Verschuivingen in de tijd
De toename van het aantal vragen in de jaren 1602-1609 kan vooral op het conto van
Purmerend, Landsmeer en Ransdorp/ Holysloot geschreven worden; gemeenten die
voordien nauwelijks vragen stelden en na 1610 terugvielen. In de jaren ‘20 werden,
waarschijnlijk als reactie op de Synode van Dordrecht, door veel gemeenten één of meer
vragen over tucht gesteld. Ook politiek waren de jaren ‘20 enerverende jaren. In 1621
werd de strijd tegen de Spanjaarden hervat na de afloop van het Twaalfjarig Bestand,
terwijl de groeiende politiek-religieuze spanningen in het Duitse Rijk inmiddels hadden
geleid tot het uitbreken van de Dertigjarige Oorlog. 8 Twee jaar later werd een
arminiaans complot verijdeld om Maurits te laten vermoorden, wat de binnenlandse
verhoudingen opnieuw op scherp zette. 9 In april 1625 overleed Maurits en stond de
Republiek er militair slecht voor, resulterend in de val van Breda een maand later. Pas
vanaf 1626 zou het militaire tij keren in het voordeel van de Republiek, culminerend in
de verovering van 's-Hertogenbosch op 14 september 1629.
Op deze ommekeer ten goede was in 1625 nog geen zicht, zodat vanuit de classis
Alkmaar de oproep klonk om in deze 'bedroefden tijden ende grimmigen toorn Godes'
de kerkelijke discipline 'met meerder ernst (..) in het werck' te stellen. Een oproep die
door de classis Edam van harte werd ondersteund met de woorden: 'Blijft den
respectiven kerckenraden (..) bevolen met ernst hier op te letten'. 10 Het lijkt niet te ver
gezocht dat hierdoor de bereidheid om overtredingen aan de kaak te stellen vergroot
was in deze jaren. Daarnaast stelde de nieuwe gemeente de Beemster veel vragen in dit
decennium.
Vanaf 1630 nam het aantal vragen steeds verder af, zowel vanuit de steden Edam en
Purmerend als vanuit de verschillende dorpen, op een kleine opleving vanuit Landsmeer
na. De prille predikant Jacobus du Bois moest al direct na zijn aantreden om
classisassistentie vragen nadat oud-ouderling Dirck Pietersz Laen hem openlijk had
beledigd, als zou hij niet de rechte leer prediken. Pogingen van de eigen kerkenraad om
Laen tot inkeer en verzoening te brengen hadden niets opgeleverd. 11 Ook nadien bleef
Du Bois de classis regelmatig raadplegen, hoewel hij geen frequente bezoeker van
classicale vergaderingen was. In de jaren ‘40 was het vooral Monnickendam dat de
classis bleef bevragen over met name tuchtzaken. Het lijkt er op dat de tucht elders
minder strikt werd gehanteerd in deze jaren 12 en dat alle onduidelijkheden rond
8 Zie daarover en over de sleutelrol van de Nederlanden in het ontstaan van de Dertigjarige Oorlog, Israel,
De Republiek 1477-1806, dl I, pp. 515-525.
9 Zie bijvoorbeeld Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, pp. 359-371 en Van Deursen, Maurits van
Nassau, pp. 285-287.
10 Acta van de Noord-Hollandse Synode, 7.8.1625; acta van de classis Edam, 19.7.1625, 28.7.1625.
11 Acta van de classis Edam, 28.6.1632.
12 Dit komt overeen met het beeld dat bijv. Pollmann schetst voor Utrecht voor deze jaren. Pollmann, Een
andere weg naar God, pp. 173-187.
hoofdstuk 4/ pag. 185