De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

heeft plaatsgevonden en niet bijvoorbeeld in Antwerpen in 1567, zoals gesuggereerd
door J.P. van Dooren. 15 Of toch in Wezel, maar pas in de zomer van 1571, zoals
Boersma aannemelijk heeft trachten te maken. 16 Dat het laatste woord hier nog niet over
is gezegd, blijkt in twee recent verschenen handboeken over religie- en
kerkgeschiedenis. Van Eijnatten van Van Lieburg typeren het convent van Wezel als
“een vooroverleg van een groepje predikanten in het voorjaar van 1571 (dat) door een
misverstand als ‘het convent van Wezel in 1568’de geschiedenis (is) ingegaan”. 17
Selderhuis is minder stellig en houdt het er, op dat “veel erop (wijst) dat in de Duitse
stad Wezel in 1568 de eerste vergadering ter voorbereiding van een gereformeerd
kerkverband in de Nederlanden heeft plaatsgevonden”. 18
Alle auteurs zijn het er wel over eens dat het hoofddoel van Wezel de voorbereiding van
een eerste generale synode was. 19 Het convent had zelf niet de status van een synode,
omdat hier geen officiële vertegenwoordigers van gemeenten bijeen waren, maar had
wel een representatief karakter omdat, zoals Nauta stelt de aanwezigen vooraanstaande
gereformeerden waren die spraken met gezag. 20 En ze spraken vol geloofsmoed. Hoewel
de politieke situatie alles behalve hoopvol was, kwamen deze mannen onder leiding van
Petrus Datheen en Herman Moded bijeen vanuit het vaste vertrouwen dat God de deur
voor het evangelie in de Nederlanden opnieuw zou openen en dat daarom nu vast
plannen gemaakt dienden te worden voor de inrichting van dat nieuwe huis. Men was
zich daarbij bewust van het feit dat de gemaakte regelingen slechts een voorlopig
karakter zouden dragen, tot dat een generale synode in het bevrijde vaderland de
definitieve besluiten zou nemen. 21
De opstellers van de artikelen streefden ernaar richtlijnen te geven waarlangs het
kerkelijke leven zich behoorde te ontwikkelen om zo in de verstrooide en verschillend
georiënteerde gemeenten de eenheid in leer, ceremoniën en tucht te bewerkstelligen, in
gebondenheid aan de gereformeerde geloofsleer. 22 Het eerste hoofdstuk is gewijd aan de
15 Van Dooren, ‘Der Weseler Konvent 1568’, pp. 41-55. Onder meer aangehaald door
Bremmer, Reformatie en Rebellie, pp. 63-64.
16 Boersma, Vluchtig voorbeeld, pp. 197-206. Zie hierover Marnef, Antwerpen in de tijd
van de Reformatie, pp. 190-191. Van Booma en Van der Gouw hebben uit opmerkingen
in de acta van de Nederlandse gereformeerde vluchtelingengemeente te Wezel,
geconcludeerd dat het convent inderdaad in Wezel heeft plaatsgevonden. Maar over het
moment waarop dat geschiedde geven ook zij geen eenduidig antwoord. Van Booma,
Van der Gouw (eds), Communio et mater fidelium, pp.16-17, 153 (art 4).
17 Van Eijnatten, Van Lieburg, Nederlandse religiegeschiedenis, p. 154.
18 Selderhuis, Handboek Nederlandse Kerkgeschiedenis, p. 312; Ook Van den Broeke
concludeert voorzichtig dat het convent waarschijnlijk in Wezel plaatsvond in 1568, met
daarbij als kanttekening dat dit vraagstuk bij de onderzoeker een zekere verlegenheid
oproept en hier niet opgelost kan worden. Van den Broeke, Een geschiedenis van de
classis, pp. 62-63.
19 Daarnaast zouden de problemen in Londen een rol gespeeld hebben in de tot
standkoming van deze vergadering en waren de acta wellicht als vredesdocument voor
die gemeente bedoeld. Zie daarover: Goeters, ‘Der Weseler Konvent’, pp. 104-108.
20 Nauta, ‘Wesel (1568) en Emden (1571)’, p. 54.
21 Artikelen van het convent van Wezel, Cap. I: 3; Hollweg, ‘Die Nachwirkungen’, p.
141; Van der Linde, ‘Vierhonderd jaar Convent van Wezel’, pp. 224-225.
22 Artikelen van het convent van Wezel, Inleiding; Nauta, ‘Wesel (1568) en Emden
(1571)’, pp. 53-56; Woltjer, ‘De politieke betekenis van de Emdense synode’, pp. 42-
hoofdstuk 2/ pag. 73