De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

klonken en waar de preciezen in Wezel en Emden mee afrekenden, maar die nu
opnieuw om een antwoord vroegen, als gevolg van de dubbelzinnige positie van de
gereformeerde kerk in de opstandige gebieden: enerzijds beschouwde de gereformeerde
kerk zich als de enig ware, waar iedereen zich bij aan diende te sluiten en anderzijds zou
de gereformeerde kerk door de door haar opgeworpen hoge drempel van de tucht nooit
de kerk van alle Nederlanders of zelfs maar van een meerderheid van de bevolking
worden. 151
Kerkorden over de taakverdeling tussen kerk en overheid
Het zijn deze visieverschillen die de opeenvolgende synoden ertoe brachten zich te
buigen over de taakverdeling tussen kerk en overheid. Waar de Emdense besluiten
nauwelijks verwijzen naar de politiek en naar de rol van de overheid in kerkelijke
aangelegenheden, daar zocht de Dordtse synode in 1574 op tal van punten naar
samenwerking met de nu meer of minder gereformeerde overheden, zonder echter haar
eigen rechten op te geven. 152 Dit betrof zaken als de financiële verzorging van
predikanten 153 , maatregelen tegen heimelijk optredende priesters en tegen zich
indringende predikers 154 en tegen iedereen die weigerde de wettelijke gehoorzaamheid
aan de overheid te zweren, dus tegen doopsgezinden. 155 Voorts riep men de hulp van de
overheid in bij de reformatie van het onderwijs en ten behoeve van de handhaving van
de zondagsrust tijdens de kerkdiensten. 156 Nieuw in de Dordtse acta waren verder
monde van ds. Joh. Wtenbogaert) op de uitkomsten van de 16 e eeuwse synoden.
151 Duke, Reformation and Revolt, 289-293; Bergsma gaat uitgebreid in op deze
innerlijke tegenstrijdigheid en op de complexe relatie tussen kerk en overheid in
Friesland, Bergma, Tussen Gideonsbende en publieke kerk, bijvoorbeeld pp. 156-201.
152 Zie ook Hofman, Eenich Achterdencken, pp. 96-104, voor een overzicht van de
verschillende kerkordelijke artikelen die de relatie tussen publieke kerk en overheid
betroffen. Het is jammer dat Hofman zich veelal beperkt tot een opsomming van
kerkordeartikelen.
153 Acta van de provinciale synode van Dordrecht, 1574, art. 15: door ds. Jean Taffin
(hofpredikant) is met de Prins gesproken over het onderhoud van de predikanten en
‘goede hope ghecreghen heeft’. Groenhuis, De predikanten, pp. 137-138; Abels,
Wouters, Nieuw en Ongezien, dl 1, pp. 506-509.
154 Om maatregelen hiertegen moest men zich eerst richten tot de overheid ter plaatse,
‘daerna, soo sij het weighert, bij den Prince’. Acta van de provinciale synode van
Dordrecht, 1574, Part. kwestie nr. 8; om maatregelen tegen indringers richtte men zich
direct tot de Prins, met het verzoek om zijn officieren ter plaatse te gebieden niemand
toe te laten tot de preekstoel, die geen getuigenis van zijn classis kan overleggen (art.
19).
155 Predikanten moeten dit bij de lokale overheid aanhangig maken. Acta van de
provinciale synode van Dordrecht, 1574, Part. kwestie nr. 3.
156 Aan de classes werd opgedragen zich hiertoe tot ‘haren overheijden’ te richten. Acta
van de provinciale synode van Dordrecht, 1574, art. 47 (zondagsrust) en art. 22
(onderwijs).
hoofdstuk 2/ pag. 100