De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

zelfde is als het latere vroedschaplid Sem Jansz 66 en of Cornelis Pietersz Aems de zelfde
is als Cornelis Pietersz, vroedschaplid vanaf in ieder geval 1579 67 tot aan zijn dood in
1589, is niet met zekerheid te zeggen. Mogelijke familierelaties tussen leiders uit de
jaren 1566/67 en latere leden van de vroedschap lijken in slechts drie gevallen niet te
ver gezocht. 68 Voor Purmerend is van geen enkel lid van de actieve kern uit 1566/67 een
benoeming in kerkelijke of politieke functies in of na 1572 aantoonbaar.
Over de beide steden zijn wel enkele andere gegevens bekend. De pastoor van
Purmerend zou net als zijn Edamse collega in 1572 gevlucht zijn naar Amsterdam,
alwaar hij in datzelfde jaar is overleden. 69 Zijn opvolger Bernardus Bernardi meldde
zich op 31 maart 1573 als 'gereformeerde paep' op de Noord-Hollandse synode met het
verzoek geëxamineerd en tot de dienst van het Woord toegelaten te mogen worden, wat
hem werd toegestaan. 70 Voor Monnickendam weten we dat Jan Willemsz volgens een
charter uit 1571 zowel het kapelaans- als het pastoorsofficie in die stad mocht bedienen,
totdat men weer een pastoor benoemd zou hebben. 71 Uit deze benoeming kunnen we
concluderen dat Willemsz de opvolger was van de bij de landgang omgekomen
kapelaan Johannes Pippo Hendricx en dat de pastoorspost in 1571 vacant was. Dit
laatste is weinig verbazingwekkend gezien de hoge leeftijd van pastoor Mr. Wilhelmus
Johannesz Reerserus in 1568.
Ook Jan Willemsz zal in 1572 gevlucht zijn, want pas in 1584 verschijnt hij weer in de
Monnickendamse bronnen, in verband met zijn verzoek om de vicariën die hij eertijds
in gebruik had, opnieuw te mogen bezitten wat hem gedeeltelijk werd toegestaan. 72
Deze vroedschapsnotulen leren ons tevens dat vanaf 1576 enkele voormalige ‘bagijnen’
voortaan van stadswege onderhouden werden. 73 Hiermee is niet gezegd dat deze
kloosterlingen Monnickendam in 1572 ontvlucht waren, maar wel dat de situatie ter
plaatse voor hen in 1576 wat gunstiger werd als uitvloeisel van de Pacificatie van Gent.
Uit de bronnen is niet op te maken of de komst van de geuzen in Waterland ook geleid
heeft tot de verwoesting van de verschillende kloosters. Volgens Driessen zouden te
Edam direct bij de overgang het terminarishuis en het zusterconvent, op de refter na zijn
verwoest. 74 Of dit correct is valt echter te betwijfelen, aangezien in de
vroedschapsnotulen van Edam te lezen valt hoe in 1581 een financiële regeling werd
66 Vroedschapsnotulen Monnickendam, 28.3.1579.
67 Eerste vermelding: Vroedschapsnotulen Monnickendam, 28.3.1579 (als
burgemeester).
68 Pieter Cornelisz Aems, vroedschaplid in 1615 was mogelijk een zoon van genoemde
Cornelis Pietersz Aems; Willem Pieter Lap, actief in 1566/67 kan de vader geweest zijn
van Pieter en Jan Willemsz Lap beiden afwisselend burgemeester vanaf resp. 1586 en
1581. Geen van deze genoemden was echter tevens actief als kerkenraadslid. Ook Duke
attendeert erop dat de mate van continuïteit tussen 1567 en 1572 niet moet worden
overdreven en dat op enkele uitzonderingen na de gereformeerden weer bijna geheel
opnieuw moesten beginnen in de zomer van 1572. Duke, Reformation and Revolt, p. 202.
69 Driessen, ‘Waterland II. Purmerend’, p. 117.
70 Acta van de Noord-Hollandse synode, 31.3.1573 (art. 12).
71 Oud Archief Monnickendam, inv. nr. 158.
72 Vroedschapsnotulen Monnickendam, 3.12. 1584.
73 Vroedschapsnotulen Monnickendam, 30.12.1576.
74 Driessen, ‘Waterland VII: Edam’, p. 185.
hoofdstuk 2/ pag. 83