De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

‘jaerlicxe alimentatie’; en anderzijds over verstoringen van de eredienst en misbruik van
kerkgebouwen voor andere doeleinden. ‘Overmits metterdaet bevonden (wordt), dat
eenige plaetsen, tot exercitie van de waere religie gedestineert zynde, tot peerdestallen,
soldaten- ende vagabondenlogisen ende van sommige ambachtsluyden, als visscheren
ende dyergelycken meer misbruyct, verontreyniget ende verwoestet werden’.
Bovendien constateerde men ‘dat op den sondagen tot prophanatie ende verhinderinge
des godlycken woerts onder die predicatien dronckenschappen, spelen, singen, om die
kercken te loopen clappen, dansscholen te houden, oyck in menichte die wegen te
besetten tot spot dergener, die haer begeven willen tot aenhoringe van Godes woert’.
Ook werd, in diezelfde opsomming van misstanden die later dat jaar vanuit Noord-
Holland op de Nationale synode van Den Haag naar voren gebracht moest worden,
geklaagd over misstanden rond doop, huwelijk en begrafenissen. 73
De strijd tegen het katholicisme veranderde van karakter, omdat de synode blijkbaar
besefte dat het via de tot dan toe bewandelde weg niet lukte het pleit te beslechten. De
acta spreken niet meer over reformatie van de papen en bevatten vanaf 1586 een
toenemende reeks klachten over terreinwinst door katholieken. Gerept wordt over de
toeloop naar ‘paepsche’ bijeenkomsten, waarin gedoopt en getrouwd werd, waar
pastoors en monniken de katholieke leer verkondigden en ongetwijfeld ook de
eucharistie bedienden; over scholen in ‘dewelcke die Jesuytische ende Roomsche
superstitien in die teedere jeucht’ geplant werden; over begijnen die zich nog steeds of
opnieuw in habijt vertoonden, over bedevaarten en ommegangen en zelfs over ‘eenige
dreygementen, ja opentlyck gewelt tegen die van de suyvere religie’. 74 Het katholicisme
was terug in het openbare leven en de gereformeerde kerk restte weinig anders dan te
pogen dit in te dammen, met name via de overheden, maar ook via het weerleggen van
de katholieke leer bijvoorbeeld door het aanbieden van een openbaar dispuut en door
het weerleggen van katholieke geschriften. 75
In de jaren tot 1609 bleven de klachten over de vrijheden die de katholieken zich toe
eigenden zich met regelmaat herhalen, zonder dat de dringende synodale verzoeken om
hier tegen op te treden veel gehoor vond bij de Staten van Holland. Bij de hervatting
van de synodale vergaderingen in 1618 regende het klachten over de grote toename van
de paapse conventikelen ‘met oochluyckynge van de officieren’, zodat de ‘landen ende
steden vast alom met vele Jesuyten ende andere werden vervult’. Aangevuld met
klachten over het ‘collecteren van pennyngen der Pausgesinde, die se vuyten lande laten
73 Acta van de Noord-Hollandse synode, 2.6.1586. Voor die verschuiving van de
kerkelijke bakens in de politiek en kerkelijk verwarrende omstandigheden in die tijd, zie
ook paragraaf 2.4. In de synodale acta zijn geen directe reacties op de politieke en
militaire ontwikkelingen in deze jaren te vinden, alleen enkele opmerkingen over het
onderhoud van gevluchte predikanten uit Vlaanderen (Acta 28.5.1584, 18.6.1585,
25.6.1590). De stroom klachten over het katholicisme zou kunnen gelden als een
indirecte reactie op de rekatholicering van de Zuidelijke Nederlanden en op de
gevreesde opmars van de Spaanse troepen. Hiervoor is al kort beschreven hoe de
katholieke kerk zich vanaf de jaren ’80, weer voorzichtig oprichtte in Holland.
74 Acta van de Noord-Hollandse synode, 10.5.1588, 2.7.1591, 26.5.1592, 7.6.1594 en
verder.
75 Voorstellen tot het aanbieden van disputen, met overheidsinstemming: acta van de
Noord-Hollandse synode, 2.7.1591, 26.5.1592, 17.6.1596. Over het weerleggen van
katholieke geschriften: acta van de Noord-Hollandse synode, 26.6.1598.
hoofdstuk 7/ pag. 347