De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

de dan nog jeugdige Samuel Bartholdi in het gareel teruggebracht. Dat deze predikanten
de kant van een opstandig gemeentelid kozen, zegt iets over het op dat moment niet al te
grote gezag van die Monnickendamse kerkenraad. Bartholdi had in 1600 nog niet het
aanzien binnen de classis dat hij later zou hebben en zijn voorganger Laurens Jansz was
de laatste jaren voor zijn dood regelmatig ziek. 229 Het is dus goed mogelijk dat men in
de jaren ‘90 van de 16 e eeuw de teugels wat had laten vieren in Monnickendam en dat
Jan Pietersz wel degelijk gelijk had met zijn kritiek.
In deze zelfde jaren speelde het grote conflict tussen de Monnickendamse kerkenraad en
Roel Gerritsz zich af en ook deze tuchtprocedure eindigde uiteindelijk in
excommunicatie. Op dezelfde classisvergadering van 1597, waarin de kerkenraad zich
voor het eerst over Jan Pietersz Glas beklaagde, werd tevens ingebracht dat Roel
Gerritsz aanstoot had genomen aan een preek van Laurens Jansz over Psalm 5. De
classis liet er in dit geval geen gras over groeien, koos onmiddellijk de zijde van de
predikant en liet Gerritsz terechtwijzen. Een classisdelegatie 230 diende Roel Gerritsz toe
te voegen dat ds. Jansz als rein in de leer bekend stond en Gerritsz als onverstandige
schuld hoorde te bekennen om zich aldus te verzoenen. 231
Het zijn de jaren waarin zich in Holland grote leerstellige conflicten afspeelden rond
Caspar Coolhaes van Leiden, Herman Herbertsz van Gouda, Cornelis Wiggertsz uit
Hoorn 232 en op bescheidener schaal rond Cornelius Meynaertsz Spruijt en Clemens
Maertensz eveneens uit Hoorn en Taco Sybrandsz uit Medemblik, alle geconcentreerd
rond de uitleg van predestinatie en vrije wil. 233 Zo bepaalde de classis in 1595 dat
Cornelius Meynaertsz niet in Middelie/ Kwadijk mocht voorgaan, omdat hij zich inzake
de leer niet kon verenigen met de opvattingen van de Noord-Hollandse synode. 234 De
strijd die in Emden tijdelijk was beslecht, zou vanaf de jaren ‘90 oplaaien om
uiteindelijk uit te monden in de Bestandstwisten tussen remonstranten en
contraremonstranten.
Zo ver was het in 1597 nog niet, maar ook de classis Edam bleef niet verschoond van
discussies over de interpretatie van het leerstuk van de predestinatie en de vrije wil. We
zagen al hoe Edamse gemeenteleden in 1592 ds. Puppius probeerden te treffen door
hem voor libertijn uit te maken. Nu was het dus Roel Gerritsz die zijn vraagtekens
plaatste bij de opvattingen van ds. Laurens Jansz. Vanaf 1601 zou de Broeker predikant
Petrus Aemilius de classis langdurig bepalen bij deze leerstellige vragen, van ds.
229
Blijkens zijn herhaalde en geaccepteerde absentie in de classisvergaderingen: acta van de classis
Edam, 7.3.1594, 13.2.1595, 6.3.1595, 13.3.1595, 22.5.1595, 27.4.1598, 20.7.1598, 12.10.1598,
1.25.1599. Er zijn van zijn hand geen kerkenraadsnotulen vanuit Monnickendam overgeleverd.
230
Te weten dezelfde twee predikanten die naar Monnickendam gestuurd werden om Jan Pietersz te
vermanen: een van de Edamse voorgangers en de predikant van Marken.
231
Acta van de classis Edam, 13.4.1597. Dit conflict is ook behandeld door Van Deursen, Bavianen en
Slijkgeuzen, pp. 190-191, onder meer als illustratie van het feit dat “er al lang voor de bestandstwisten
lidmaten waren voor wie de predestinatieleer een dikwijls overdacht probleem was.” Mij gaat het hier
vooral om de relatie tussen kerkenraad en classis bij de afwikkeling van dit geschil.
232
Zie bijvoorbeeld Selderhuis, Handboek Nederlandse Kerkgeschiedenis, pp. 319-321.
233
Over de behandeling van deze kwesties door de Noord-Hollandse synode, zie Hofman, Eenich
achterdencken, pp. 177-183, 220-221.
234
Acta van de classis Edam, 3.4.1595. De classis was strenger dan de Noord-Hollandse synode een jaar
later zou zijn. Op de synodale vergadering van 1596 beloofden Maertensz en Meijnaertsz zich te
conformeren aan de opvattingen van de synode, mits men hen ‘niet al te seer op en dringen het stuck ende
leere der predestinatie, daervan sy niet en begeerden soe hooch als enige anderen te gevoelen, denwelcken
sy nochtans niet en begeerden te wederstaen’. Dit werd getolereerd, mits zij beloofden hun visie niet zo uit
te dragen dat deze streed met de ware gereformeerde leer. Acta van de Noord-Hollandse synode, 10.6.1596.
hoofdstuk 4/ pag. 228