De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Van convent naar synode
In het verlengde van eerdere synoden gehouden in de Zuidelijke Nederlanden vanaf
1562 werden zo in Wezel voorbereidingen getroffen voor een eigen Nederlandse
kerkorde en werden richtlijnen opgesteld om te komen tot een hechte kerkorganisatie.
Beide behoefden verdere uitwerking en bekrachtiging door een synode. Dat die synode
er inderdaad kwam in oktober 1571 was mede te danken aan het feit dat ook Willem van
Oranje zijn volle autoriteit aan die plannen verleende. De Prins onderkende de kracht
van een verenigde en eensgezinde kerk voor de Nederlandse zaak. Zo'n organisatie kon
fungeren als bindmiddel in die heropgerichte Nederlandse staat en via zo'n organisatie
kon de Opstand financieel en moreel ondersteund worden. De ideeën van de Prins ten
aanzien van die eensgezinde kerk weken echter af van die van de precieze calvinisten.
Oranje wenste een vereniging van de gereformeerde gemeenten met die van de
Augsburgse confessie om te komen tot een ruime volkskerk. Een ideaal met een politiek
kantje, omdat langs deze weg ook gehoopt werd op bondgenootschappen in het Duitse
Rijk.
De kerkelijke zaak werd zo tevens een politieke zaak, iets waar de rekkelijken, met
name de Hollanders geen bezwaar tegen hadden, maar wat door de preciezen scherp
werd afgewezen. Zij voelden noch voor een samengaan met de lutherse kerken, noch
voor het in dienst stellen van de kerkelijke werkzaamheden in politieke dienst: de kerk
hoort een geestelijk ambt uit te oefenen, onafhankelijk van iedere inmenging in of door
de politiek. 35
Die zo gewenste generale synode werd op 4 oktober 1571 in Emden geopend door Ds.
Gaspar van der Heijden. Tijdens de voorbereidingen hielden de Hollanders zich
afzijdig. Zij waren geen voorstander van een dergelijke synode en het kostte veel moeite
hen toch zover te krijgen, dat ook zij vertegenwoordigd waren op die vierde oktober.
De tegenstellingen tussen de rekkelijke Hollanders en de precieze calvinisten uit de
andere vluchtelingengemeenten zijn op volgende al even genoemde punten terug te
voeren. Allereerst werd er van Hollandse zijde, in aansluiting bij de Franse kritiek,
anders gedacht over de wenselijkheid van een kerkverband en daarmee over de waarde
en betekenis van een synode. Men vreesde een aantasting van de bewegingsvrijheid van
de lokale kerkenraden. Voorstanders van een hechte kerkelijke organisatie zagen in dit
independentisme een bedreiging van de eenheid van de kerk als het ene Lichaam van
Christus.
Vervolgens plaatsten de rekkelijken een vraagteken bij het uitoefenen van tucht door de
kerkenraden. In de derde plaats stelden de rekkelijken zich zeer kritisch op ten aanzien
van de keuze voor de gereformeerde geloofsbelijdenis als het fundament voor het geheel
der kerk. Die keuze zou immers de weg naar een bredere volkskerk, samen met de
lutheranen, afsluiten. En ten slotte hadden de Hollanders, zoals gezegd, veel minder
bezwaar tegen een duidelijke steun van kerkelijke zijde voor de politiek-militaire zaak
en tegen een nauwe band tussen kerk en staat. 36
35 Woltjer, ‘De politieke betekenis van de Emdense synode’, pp. 43-46; Bremmer,
Reformatie en Rebellie. pp. 64-68; Boersma, Vluchtig voorbeeld, pp. 205-206; Van
Deursen, De last van veel geluk, pp. 67-70.
36 Hollweg, ‘Die Nachwirkungen’, pp. 152-154; Woltjer, ‘De politieke betekenis van de
Emdense synode’, pp. 46-49; Van ’t Spijker, ‘Stromingen onder de reformatorisch
gezinden te Emden’, pp. 54-62; Pettegree, Emden and the Dutch Revolt, pp. 178-183.
hoofdstuk 2/ pag. 76