De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

van de classis en aangevuld met informatie uit de lokale archieven van Edam,
Monnickendam en Purmerend. Wat de regio verder extra boeiend maakt is haar ligging
ten opzichte van Amsterdam, haar economische oriëntatie op de voor het gewest
Holland kenmerkende handel en zeevaart en de enorme veranderingen die dit gebied
onderging als gevolg van de grote inpolderingen die in de hier onderzochte periode
plaatsvonden.
Mijn onderzoek is niet alleen beperkt tot een bepaalde regio, maar ook tot een
begrensde periode. Onderzocht zijn de jaren 1572 – 1650, waarbij zoals al is
aangegeven in het eerste hoofdstuk de blik gericht zal worden op de religieuze
ontwikkelingen in de jaren 1520-1572. De keuze voor 1572 als beginjaar is al
toegelicht. Voor het jaar 1650 als eindjaar is gekozen omdat het gereformeerde
confessionaliseringsproces rond het midden van de 17e eeuw in die zin is geëindigd, dat
de gereformeerde kerk dan een gevestigde kerk is geworden en dat ook de andere
religieuze stromingen dan hun plaats hebben gevonden. Door de Vrede van Munster in
1648 en de Grote Vergadering in 1651 raakten, in de woorden van Frijhoff en Spies, de
religieuze verhoudingen gefixeerd en werd de eigen christelijke identiteit steeds meer
gebonden aan het lidmaatschap van een bepaalde kerk en aan de daarbij behorende
specifieke belevingsvorm van het geloof. 51 Door deze politieke mijlpalen vormt het
midden van de 17e eeuw een geschikt moment om de balans op te maken van de
godsdienstige ontwikkelingen zoals die zich in de jaren vanaf het begin van de Opstand
tot aan het einde ervan hebben voltrokken in de classis Edam.
V. De regio van de classis Edam nader in beeld
Onder de Edamse classis ressorteren behalve de drie genoemde stadjes, 27 dorpen en
gehuchten die allen in de hier onderzochte periode een eigen of gedeelde gereformeerde
predikantsplaats kregen. In het noorden wordt de classis begrensd door de classis
Hoorn, in het westen door de classis Alkmaar en vooral Haarlem. Aan de zuidkant
vormt het IJ de natuurlijke grens met de classis Amsterdam
Zowel in de drie stadjes als in een aantal dorpen kenden de dopersen een duidelijke
aanhang, terwijl met name in Purmerend, maar ook in tal van andere plaatsen de
katholieken eerst voorzichtig maar vanaf de jaren dertig van de 17e eeuw weer steeds
duidelijker van zich lieten horen. Ontwikkelingen die vooral in de hoofdstukken 1 en 7
in beeld gebracht worden.
De classis Edam is in rangorde de minst aanzienlijke binnen de Noord-Hollandse
synode 52 en valt grotendeels samen met de baljuwschappen de Zeevang, rondom Edam
51 Frijhoff, Spies, 1650, Bevochten eendracht, p. 358.
52 Vanaf het moment dat Haarlem toetrad tot de Noord-Hollandse synode in oktober 1581, vergaderde de
synode volgens een vaste patroon in de hoofdsteden van de zes classes. Als volgorde werd daarbij
aangehouden: Alkmaar, Haarlem, Amsterdam, Hoorn, Enkhuizen en Edam. Dat Edam achteraan staat,
wijst op de positie die deze classis binnen Noord-Holland innam, zo wordt het in ieder geval opgevat door
Persman, Inventaris van het archief van de Classis Edam, p. II. In de acta zelf wordt niet gesproken over
een rangsvolgorde. De volgorde waarin men tijdens de vergadering zitting nam, varieerde per
vergadering: gecommitteerden uit de classis waar de synode gehouden werd, namen als eerste plaats,
gevolgd door degenen van de classis waar in het volgende jaar de vergadering zal plaatsvinden, zo werd
in 1588 bepaald. Acta van de Noord-Hollandse synode, 10.5.1588. Dit neemt niet weg dat Edam van de
Inleiding/ pag. 11