De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

synode om de ‘grootte vrijheyt die de paepse gesinde gebruycken int gebruycke ofte
exertie vande roemsche religie’ nader in kaart te brengen. 119
Het was dus de synode die de Purmerender kerkenraad in deze jaren aanzette tot een
reactie op de wel heel erg zichtbare katholieke aanwezigheid, vijf jaren later gevolgd
door vermaningen van classiszijde. 120 Deze bewustwording werd enerzijds vertaald in
een grotere aandacht voor de ware gereformeerde leer, ook in de vroedschap en
anderzijds in een toenemende stroom klachten over de katholieken, zonder dat dit al
direct resulteerde in een actiever vervolgingsbeleid. De kastelein lette meer lette op
mennonieten dan op katholieken en de schepenbank liep evenmin hard, zodat we mogen
veronderstellen dat ook menig schepenlid meer op had met de katholieke dan met de
gereformeerde leer. 121 Toch resulteerde de toenemende roep om maatregelen wel in
diverse nieuwe keuren en in het gedwongen vertrek van een naamloze pastoor,
afkomstig uit Grootenbroek, die zich in 1629 in Purmerend probeerde te vestigen. 122
Echt veel hielp dat allemaal niet om het katholieke tij te keren, voor zover men daar
echt op uit was. Dat daar een vraagteken bij geplaatst moet worden, blijkt uit het feit dat
tussen 1630 123 en 1635 in de vroedschapsnotulen niet meer gerept wordt over de verdere
maatregelen terwijl men zich in de kerkenraad vooral bezig hield met een enkel
roomsgezind lidmaat en met de katholieke rector van de Latijnse school. Het zijn
opnieuw classis en synode die er in 1635 voor zorgen dat nu eindelijk korte metten werd
gemaakt met die rector, terwijl een brief van het Hof van Holland 124 aanleiding was voor
een hernieuwd aandringen bij de nieuwe kastelein op ‘het weren vande stouticheijdt der
papisten’. En daar blijft het dan bij tot zich in 1638 een priester vestigde in Purmerend.
Deze ‘paep’, mr. Symon genoemd, werd verbannen om zich ruim een jaar later weer in
de stad te vertonen. Het kwam hem op een nieuwe verbanning te staan, samen met zijn
collega mr. Willem, die zich ook in Purmerend ophield. Daarna duurde het tot 1650
voor de vroedschap weer actie ondernam, wederom naar aanleiding van klachten vanuit
119 Kerkenraadsnotulen Purmerend, 2.11.1623.
120 In de jaren tussen de oproep van de synode in 1623 en de vermaning van de classis in
1628, hield de kerkenraad zich voor wat het katholicisme betreft, alleen bezig met
enkele lidmaten die katholiek dreigden te worden. Verder kwam in de vergadering van
27.7.1625 de noodzaak van het weren van ‘paepse huysen’ kort ter sprake, naar
aanleiding van een gravamen waarin gepleit werd voor het weren van menniste
predikhuizen.
121 Van de 84 mannen die tussen 1610 en 1640 tot schepen werden verkoren, vervulde
bijna de helft alleen dat ambt, zonder ooit in een andere politieke of kerkelijke functie
gekozen te worden in deze jaren. Bij de nominatie van schepenen worden zowel
vroedschapsleden als niet-vroedschapsleden voorgedragen. In dat laatste geval werd dat
er ook nadrukkelijk bijgeschreven. Het is dus goed mogelijk dat het schepenambt nietgereformeerden
een kans bood op een overheidsfunctie.
122 Vroedschapsnotulen Purmerend, 24.11.1629.
123 Laatste melding: Vroedschapsnotulen Purmerend 20.4.1630: het plakkaat van de
Staten van Holland ‘van nieus ingestelt opte Jezuwijten, Munnicken, paepen, clopgen’
etc, werd in de vergadering voorgelezen, waarna de vroedschap de eigen gedeputeerden
opdroeg bij de verdere bespreking van die tekst in de Statenvergadering de ‘meeste ende
beste advwijsen’ te volgen. Een standaardzin in de opdrachten aan de gedeputeerden
afgevaardigd naar een Statenvergadering.
124 Vroedschapsnotulen Purmerend, 8.1.1636.
hoofdstuk 7/ pag. 357