De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Het waren kortom de besten niet die kozen voor de remonstranten en het lijkt er op dat
hun keuze vooral was ingegeven was door het verlangen onder het kerkelijke toezicht
uit te komen. Een heel concrete interpretatie dus van de remonstrantse uitleg van de
vrije wil. De kerkenraad bleef de mannen vermanen, maar erg hard liep men daarbij
niet. Was men ze liever kwijt dan rijk? In ieder geval lezen we in de kerkenraadsnotulen
na 1621 jarenlang niets meer over lidmaten die voor het remonstrantisme kozen.
Pas in 1633 komen we weer een verwijzing tegen, als de kerkenraad besluit ‘in stilheijt’
te vernemen of van remonstrantse zijde bijeenkomsten werden gehouden in Edam. 253
Daarna verdween het onderwerp weer uit de boeken om er in 1639 nog eenmaal in terug
te keren, nu in verband met de zorg om een mogelijk verbond tussen socinianen en
remonstranten. Deze zorg werd door de kerkenraad verwoord in een gravamen in te
dienen op de classis. 254 Noch in de acta van de Edamse kerkenraad noch in die van de
classis komt het socinianisme verder ter sprake, zodat het met die dreigende komst van
de socinianen naar Holland waarschijnlijk wel meegevallen zal zijn. Bovendien werden
er verder geen woorden meer vuil gemaakt aan de remonstranten, zodat het er op lijkt
dat hun aanwezigheid ook in Edam gewoon gedoogd werd, mits zij zich niet met het
socinianisme inlieten. 255
Edamse zorgen om de ‘Incruypende vergaderinge der lutheranen’
Net als in Monnickendam dateren ook voor Edam de eerste berichten over lutherse
bijeenkomsten uit 1634. 256 Was het in Monnickendam vooral de vroedschap die zich
druk maakte over de lutherse opmars en lezen we hier niets over in de acta van de
kerkenraad, in Edam was de situatie omgekeerd. De Edamse kerkenraad maakte zich,
vooral tot 1640 wel druk over de opkomst van de lutheranen en is in de
vroedschapresoluties nauwelijks iets te vinden over de bestrijding ervan. 257 Dit is
22.1.1606, 6.8.1606, 18.2.1607, 22.4.1607, 6.5.1607, 27.1.1608, 4.5.1608 (niet ter
kerke, niet ter Avondmaal); 6.3.1611 tot en met 3.11.1613 9 (geschil); 18.7.1617,
5.8.1617, 22.11.1618 (niet ter kerke, niet ter Avondmaal); 14.2.1619 (lastert gezonde
leer, kwalijk leven); 20.10.1619 (genoemd als remonstrant).
253 Kerkenraadsnotulen Edam, 6.2.1633.
254 Kerkenraadsnotulen Edam, 19.6.1639, 26.6.1639; cl. Acta 27.6.1639, 25.7.1639; de
eerste waarschuwing tegen de mogelijke komst van socinianen, verbannen vanuit Polen,
werd kort daarvoor door Samuel Bartholdi in de classis ingebracht. Hij sloot daarmee
aan bij een soortgelijke waarschuwing die door de Zuid-Hollandse synode aan de Staten
van Holland was overgebracht. Een ieder werd opgeroepen waakzaam te zijn en
bevestigingen van dit gerucht onmiddellijk te melden. Acta van de classis Edam,
6.6.1639. Voor een korte schets van het socinianisme en de pertinente afwijzing van de
Drieënigheid door deze stroming, zie: Selderhuis, Handboek Nederlandse
Kerkgeschiedenis, pp. 484-486.
255 Zie daarover ook: Frijhoff, ‘Religious toleration’, pp. 35-37.
256 Kerkenraadsnotulen Edam over het weren van de lutheranen: 10.8.1634, 13.8.1634,
3.9.1634, 8.8.1638, 3.9.1638, 6.5.1640, 3.6.1646. Vanaf 1640 liep de kerkenraad niet
meer zo hard in het bij de overheid aanhangig maken van de lutherse bijeenkomsten en
het pleiten voor de verhindering daarvan.
257 Enige verwijzing: vroedschapsnotulen Edam 5.6.1646: op verzoek van de kerkenraad
wordt bij meerderheid van stemmen besloten om te zoeken naar de beste manier om te
komen tot ‘stuytinge vande stoutheyt ende genoechsaem publycke bijeencomsten vande
hoofdstuk 7/ pag. 387