De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

voorbeelden van misstanden op het gebied van huwelijkssluitingen, van waarzeggerij,
van fraude met overheidsgelden, van de zondagsrust en van de opmars van het
katholicisme en van het mennonisme. Oproepen die de classis ondersteunde en
doorstuurde naar de lokale kerkenraden.
Voorts bleef de synode hameren op het houden van catechismuspreken, het hanteren
van het instrument van de visitatie en vanaf 1637 op de invoering van de nieuwe
bijbelvertaling. 151 Het eerste en laatste punt werden door de classis Edam omarmd, het
tweede maar zeer tijdelijk in praktijk gebracht. Ten slotte werden oproepen om
financiële steun voor onderdrukte geloofsgenoten in of vanuit het Duitse Rijk aan de
kerkenraden doorgegeven en door hen veelal positief beantwoord. 152 In de jaren ’40 nam
het aantal aangehaalde thema’s weer af in de classicale acta, terwijl er ook nauwelijks
nieuwe onderwerpen bij kwamen.
Al met al kan worden geconcludeerd dat vanuit de synodale vergaderingen wel tal van
zaken onder de classicale aandacht werden gebracht, maar dat deze punten niet
dwingend werden opgelegd. Dat kon de synode ook niet. De synode had een andere
relatie tot de classes dan de classes tot de kerkenraden. De particuliere synode was een
vraagbaak voor de classes, een kerkelijke belangenbehartiger en een instantie van
beroep. Maar de synode was niet belast met het opzicht over de classes, terwijl de
classes kerkordelijk wel belast waren met het opzicht over de kerken in haar regio. Het
welslagen van de synodale voorstellen en inspanningen was daardoor enerzijds
afhankelijk van de classicale inzet en anderzijds van de medewerking van de lokale en
provinciale overheden. 153
In de periode 1592-1609 hield de Edamse classis de Noord-Hollandse synode het liefst
op afstand, hoewel synode en classis elkaar ook in deze jaren wel wisten te vinden als
het ging om de behartiging van kerkelijke belangen bij de provinciale overheid. Dit
waren de jaren waarin de Edamse afgevaardigden in de synodale vergaderingen geen rol
van betekenis speelden en waarin de classis Edam vooral afwachtte wat de andere
151 Acta van de classis Edam, 26.9.1622, 16.10.1623, 15.4.1624, 5.5.1625, 7.9.1626, 6.9.1627. Zie verder
hoofdstuk 7 en 8 over de omgang met de andere godsdienstige stromingen en over de reformatie van het
openbare leven.
152 Zie bijvoorbeeld: acta van de classis Edam, 1.10.1629 (aan de magistraten vragen om toestemming
voor een collecte voor de predikanten in de Palts); 4.9.1634 (steun gevraagd voor de noodlijdende
ballingen uit de Palts); 10.9.1635 (brief voorgelezen waarin de ballingen uit de Palts, verblijvend te
Neurenberg bedanken voor de ontvangen gelden); 7.9.1637 (collecten voor Duitsland); 7.10.1641 (grote
nood in de Palts en Bohemen). Dergelijke verzoeken om steun kwamen niet alleen via de synode bij de
classis, maar werden ook wel rechtstreeks gericht aan de classes en kerkenraden en aan de lokale en
provinciale overheden. In 1620 verpletterden het leger van keizer Ferdinand II in samenwerking met de
katholieke liga, de Boheemse troepen. Frederik, de calvinistische keurvorst van de Palts, was de eveneens
calvinistische Bohemers te hulp gekomen en met hen ten onder gegaan. De keurvorstelijke privileges van
de Palts werden daarop in 1623 door Ferdinand II aan de katholieke Maximiliaan van Beieren gegeven.
Daarna was er zowel in Bohemen als in de Palts in ieder geval officieel geen plaats meer voor het
calvinisme. Beide regio’s werden met harde hand gerekatholiceerd. Van Os, Kennismaking met de
geschiedenis van de Nieuwe Tijd, pp. 80-85. De uittocht van calvinisten, met name predikanten en
schoolmeesters, naar veiliger oorden die hier het gevolg van was, resulteerde vanaf 1623 in een stroom
van hulpvragen om deze berooide ballingen bij te staan. Anderen bleven achter en probeerden de
verwoeste steden en dorpen weer op te houden en zo mogelijk de eigen kerk in stand te houden. En ook
daar was geld uit het buitenland voor nodig.
153 Uit de kerkenraadsacta van Edam en Purmerend blijkt dat de synodale acta daar ook voorgelezen
werden. De Monnickendamse acta maken hier geen melding van. Verder kwamen de synodale
vergaderingen op deze kerkenraden vooral ter sprake bij de bespreking van de ingediende of zelf in te
dienen gravamina en bij lokale kwesties waarin een appèl op de Noord-Hollandse synode werd gedaan.
hoofdstuk 6/ pag. 332