De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Purmerend, klonken in 1631 ook klachten over paapse stoutigheden en openbare
bijeenkomsten in de Purmer 104 en de Beemster, aangevuld met klachten over katholieke
conventikelen in Edam, Monnickendam, Purmerland en Ilpendam. 105 Opvallend genoeg
ontbreken in deze opsomming de plaatsen Nieuwendam en Zunderdorp 106 , waar men
naar eigen zeggen beducht was voor de paapse dreiging, toen dat zo te pas kwam in
genoemde beroepingsprocedures.
Het groeiende aantal katholieke bijeenkomsten baarde de classis dus zorgen en het is
daarom niet verwonderlijk dat in de Edamse gravamina, met name in de jaren 1628-
1645, vaak gehamerd werd op het weren juist van die conventikelen. Andere concrete
voorbeelden van het opkomende katholicisme kwamen niet uit de classis Edam
vandaan. Wel werden gravamina, ingediend door andere classes bijvoorbeeld over het
weren van ‘t’omloopen der cloppen in vreemde habiten’ 107 steeds met instemming
begroet.
Heeren den President van het Hof provinciael, gedaen op den 23 feb. 1626’, wordt zelfs
een getuige aangehaald die verhaalde dat de katholieken al minstens acht tot tien jaar
hun bijeenkomsten binnen Purmerend zouden houden, dus al sinds 1616/1618. Van een
eigen gebouw was echter pas vanaf 1624 sprake. Van Lommel, ‘Bouwstoffen voor de
kerkelijke geschiedenis’, p. 176.
104 Burgemeesters en vroedschappen van Edam uitten al in 1627 hun zorgen over
bijeenkomsten van ‘paepsgesinden’ die ‘inden Purmer in groten getale vergadert
geweest sijn’ en die de dijkgraaf van de Purmer kwalijk hadden bejegend. Zo schreven
zij aan hun collega’s te Monnickendam. Oud archief Edam, inv. nr. 122, 29.3.1627.
105 Acta van de classis Edam, 6.10.1631, 3.7.1634. In Ilpendam zou vanaf 1632 een
pastoor werkzaam geweest zijn, die na een jaar naar elders vertrok, waarna pas in 1636
een opvolger verscheen. Een klopje zou hier een klopje ondersteunende werkzaamheden
verricht hebben. Aldus Driessen, ‘Waterland IV. De parochie Ilpendam’, pp. 163-172.
In 1645 en opnieuw in 1646 verzochten katholieken uit Ilpendam om ‘een priester te
mogen hebben, tot gerustheyt onser conscientien’. De rekwesten gericht aan de
ambachtsheer van Purmerland en Ilpendam, werden door hem gehonoreerd. In de tekst
van 1646 valt te lezen hoe pastoor Jacob Heynsius, burger uit de stad Edam, in 1645
kwam, maar al in 1646 het veld moest ruimen. De indieners van het rekwest verzochten
in 1646 dringend om het behoud van hun pastoor, op de belofte dat hij ‘in syne
vermaninge d’ Roomsgesinden niet tot oproer ofte wederspannicheyt, maar tot
getrouwicheyt ende gehoorsaemheyt tegen d’ hooge overicheyt’ zal vermanen. Moll,
‘De Roomsgezinden’, pp. 103-107. Ilpendam beschikte dus incidenteel over een eigen
pastoor in de jaren vanaf 1632.
106 Burgemeesters en vroedschappen van Zunderdorp sloegen zich in 1664 op de borst
bij de vaststelling dat in de zes hoofddorpen van Waterland die ‘afgodische leer’
nimmer getolereerd is en dat deze dorpen er daardoor niet mee besmet geraakt zijn.
Desondanks werd vier jaar later de opdracht gegeven tot het uitroeien van de
‘afgodische leer der Romanisten’. Theorie en praktijk zullen dus ook hier niet
samengevallen zijn. Teksten opgenomen in: Kramer, ‘Roomsche religie in Waterland’,
pp. 242-247.
107 Acta van de classis Edam, 6.8.1635. Toch moet ook in Monnickendam, een klopje
werkzaam geweest zijn. Griet Hendricks, buitenmaagd van de Maagden van de Hoek in
Haarlem, zou tot aan haar dood in 1635, jarenlang in Monnickendam en omstreken
gewerkt hebben. Graaf, ‘Uit de levens der ‘Maechden van den Hoeck’, jrg. 17, pp. 297-
303, idem jrg. 20, pp. 332- 338, Thiessing, Over klopjes en kwezels, pp. 144-145 (met
hoofdstuk 7/ pag. 354