De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

huwelijkse zaken aan te stellen. 14 Indirect werden zo voorstellen van de Edamse
kerkenraad uit 1613, ook van kracht in Monnickendam, zonder zichtbare bemoeienis
van de Monnickendamse kerkenraad hierbij.
Deze raad kwam vijf jaar later, in december 1643 wel in actie. Bezorgd werd
geconstateerd dat menig jongere geen enkele moeite bleek te hebben met de ‘ontijdige
bijslaep’. Door dit onheil waren al vele ouders van hun kinderen beroofd, zo stelde de
kerkenraad. Blijkbaar gebruikten Monnickendamse jongeren de voorhuwelijkse seks als
methode om buiten de goedkeuring van hun ouders om hun levensgezel te kiezen. 15 De
oplossing zag de kerkenraad in het aanstellen van commissarissen voor huwelijkse
zaken om deze misstanden te weren. De overheid was inzake de huwelijkswetgeving
‘voor desen soo wel begonnen’, maar door het niet naar behoren bestraffen van dat
‘onbehoorlijcke beddeloopen van jonge ende oude lieden’ zonder eerst hun huwelijkse
geboden te hebben gehad en zonder bevestiging van het huwelijk, bleef dit kwaad
bestaan. De kerkenraadspleidooien vonden een willig oor bij de vroedschap:
burgemeesters, schout en schepenen werd opgedragen hierover een keur te maken,
terwijl nu ook tot het aanstellen van commissarissen voor huwelijkse zaken werd
overgegaan. Het kostte overigens nog ruim twee jaar en enkele kerkelijke aanmaningen,
voordat de zaak in 1646 echt rond was. 16
Anders dan in Edam was het hier dus de vroedschap die het initiatief nam om te komen
tot een betere regelgeving, waarna de kerkenraad erop aandrong die regelgeving uit te
breiden om de misstanden ook echt te lijf te kunnen gaan. De kerkenraad beraadde zich
voorts nog over een voorstel om personen die zich voortijdig in het bed van hun
aanstaande partner hadden laten vinden, alleen in de kerk te trouwen na een
schuldbekentenis. Het lijkt erop dat men zover niet heeft willen gaan: het voorstel werd
in advies gehouden en keerde daarna niet meer in de acta terug. 17 Woog de angst voor
het ongehuwd samenwonen van de niet schuldbewuste overtreders zwaarder, dan het
zuiver houden van de kerkelijke huwelijkssluiting of waren de door de overheid
genomen maatregelen effectief genoeg om voorhuwelijkse seks voortaan uit te bannen?
Dat laatste zou wijzen op een successtory zonder weerga en lijkt me daarom erg niet
aannemelijk. Waarom zou in Monnickendam lukken, wat elders niet lukte, gezien
bijvoorbeeld de zorgen die juist op dit punt werden uitgesproken in de Noord-Hollandse
synode in 1649. Zo riep de classis Enkhuizen op ‘de lichtvaerdige weereltse manieren
van leven, meer ende meer oock inde kercke Godts inbreeckende, oncuysche ende
ontijdige bijlegginge ondertroude personen (te weren) ten eijnde eenmael de kercke
Godts daervan eenige verlichtinge mochte becomen.’ Iedere classis en kerkenraad werd
14 Vroedschapsnotulen Monnickendam, 21.3.1638, 14.12.1638. Dat er geen commissarissen werden
aangesteld blijkt uit een pleidooi om dit alsnog te doen in de kerkenraadsnotulen van Monnickendam,
30.12.1643. In de jaren ’30 werden de teugels wel al aangehaald, getuige de verbanningen van Schobben
Ael en Mary Coyers, de eerste in verband met hoererij (gemeenschap tussen twee ongebonden personen.
Van Deursen, Rust niet voordat gy ze van buiten kunt, p. 169), de tweede met overspel (9.4.1630,
17.5.1630, 20.4.1630). Op 14.1.1634 werd gemeld dat Schobben Ael inmiddels twee onechte kinderen
heeft gebaard. Een zelfde lot trof Ruyge Welmoet (23.2.1632) en de ongehuwd zwangere Neeltje Harens
en Aeltgen Frans in 1632 (28.2.1632), samen met de mannen waar zij zwanger van waren. In 1634 werd
geprocedeerd tegen Lobberich Claes die ‘in onecht een kint’ had gebaard (14.1.1634).
15 Over de uitleg van het vijfde gebod (eert uw vader en uw moeder) en de gehoorzaamheid die van de
kinderen werd verwacht, ook ten aanzien van de ouderlijke bemoeienis met de keuze van een
huwelijkspartner, zie van Deursen, Rust niet voordat gy ze van buiten kunt, pp. 122-125, 169-170.
16 Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 30.12.1643, 5.5.1644, 5.1.1645, 15.1.1646, 18.2.1646;
Vroedschapsnotulen Monnickendam, 16.1.1644, 3.2.1646.
17 Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 15.1.1646.
hoofdstuk 8/ pag. 396