De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

kerkenraad hadden voorgelegd. Waren de procedurele regels 207 inderdaad in acht
genomen, dan nam de classis de zaak in behandeling.
Dit wil niet zeggen dat de kwestie direct volledig werd doorgelicht. Liefst stuurde de
classis aan op een snelle verzoening tussen de partijen, zonder tot een veroordeling van
een van beide te komen, om zo de rust ter plaatse zo snel mogelijk te herstellen. Lukte
dit niet, dan werden beide partijen uitgebreid gehoord in de classisvergadering. De
klachten dienden daarbij zoveel mogelijk onderbouwd te worden met liefst schriftelijke
getuigenverklaringen. Deze extra classisvergaderingen duurden soms verschillende
dagen: liever langer vergaderd, dan ontijdig geoordeeld. Het uiteindelijke classisoordeel
werd aan de strijdende partijen voorgelegd en meestal door hen geaccepteerd. De
schuldig bevonden partij werd tot schuldbekentenis vermaand, het oordeel van de lokale
kansel afgekondigd en zo nodig assisteerden classisgedelegeerden in de betreffende
gemeente om de ontstane onrust weg te nemen.
Zo was het in theorie en zo ging het op den duur ook in praktijk, maar daar gingen een
paar stevige conflicten aan vooraf, tussen classis en kerkenraden en tussen de Noord-
Hollandse synode en de classis. De meeste van deze conflicten spelen zich af in de jaren
rond 1600. Zoals aangetoond in paragraaf 3.4 was in deze jaren slechts een beperkt
aantal predikanten actief bij de classicale organisatie betrokken, terwijl juist een deel
van hen inzet van die conflicten was.
Edam verdeeld door familievetes
Vanaf 1592, maar waarschijnlijk al langer werd de Edamse kerkelijke gemeente in de
greep gehouden door een langdurig conflict tussen leden van de familie van Jan
Theunisz (oud-ouderling) en diens echtgenote Lysbet Reyersdr. Poort (diacones) en de
familie van Jan Jacobsz (oud-ouderling) en Aecht Claesdr Cordaets, zijn vrouw. Hier
doorheen liep een conflict tussen Jan Theunisz en Jan Claesz Sloot (gemeentelid van het
eerste uur en oud-diaken) en tussen Claes Pietersz Keetman (diaken) en Lysbet
Reyersdr. Bovendien had de familie Theunisz/ Poort klachten over predikant Wilhelmus
Puppius en over de kerkenraad in het algemeen.
Voorzover te reconstrueren valt, dateren de conflicten deels al uit de tijd van voor de
overgeleverde kerkenraads- en classicale acta. Ds. Puppius en de genoemde diakenen
zouden een rol gespeeld hebben bij het openbreken van het testament van de vader van
Lysbet Poort. Aecht Cordaets profiteerde van deze testamentswijziging, ten koste van
de rechten van Lysbet. Tot haar verontwaardiging werd Lysbet vervolgens door Jan
Jacobsz (toenmalig ouderling) om deze kwestie van het Avondmaal afgehouden, terwijl
haar tegenstrevers wel aan de tafel werden toegelaten.
In 1592 werden deze problemen door ouderling Jan Jacobsz aangekaart bij de classis. De kerkenraad
ondernam zelf geen actie, hoewel dit volgens Jacobsz beslist nodig was: vele gemeenteleden bleven weg
uit de diensten en van het Avondmaal. Bovendien zouden bepaalde gemeenteleden moeite hebben met ds.
Puppius en hem voor libertijn uitmaken. De klagende ouderling werd vermaand: hij had de zaak niet eerst
op zijn kerkenraad gebracht én hij had geen getuigen. Na herhaling van zijn klachten besloot de classis
uiteindelijk toch een delegatie naar de kerkenraad te sturen. Reden voor deze kerkenraad om zich op zijn
beurt bij de classis te beklagen: men legde het oor meer te luister bij de klagers dan bij de kerkenraad. De
classis excuseerde zich daarop voor de gevolgde procedure.
Het was het begin van een langdurig proces waarbij van kerkenraadswege in 1593 alsnog assistentie van
de classis werd ingeroepen, omdat diverse nieuwe kerkenraadsleden te weinig van de zaak wisten om
207 Zoals vastgelegd in de kerkorden, zie bijv. art. 18 en 19 van de nationale synode van Dordrecht, 1578
en art. 20 van de acta van de nationale synode van Middelburg, 1581.
hoofdstuk 4/ pag. 223