De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

kerken de toelating tot het predikantsambt geheel in eigen hand 86 en lieten ook de
theologiestudenten voortaan beide examens afleggen. Tot die tijd voldeed een
verklaring van hun hoogleraar om hen tot de preekstoel toe te laten om zo hun gaven in
het openbaar te laten horen. Nadien slaagde alleen de faculteit van Groningen erin het
examenrecht van aanstaande predikanten te behouden. 87 Hoe ging de classis Edam om
met de kerkelijke examens en haar rol als examinerende instantie?
De kerkelijk examens in de classis Edam
Helaas geldt ook nu weer dat de gegevens over de gang van zaken ons pas bekend zijn
vanaf 1592, maar de classicale acta van dat jaar leveren wel direct enkele duidelijke
aanwijzingen op. Zo achtte men het op 12 mei 1592 raadzaam om een ‘forme
examinius’ te stellen. 88 Die was er tot op dat moment dus blijkbaar niet. Dat men hier nu
behoefte aan had, kan samenhangen met de al genoemde onrust rond de leer in Noord-
Holland, vanaf dat zelfde jaar door Cornelis Wiggertsz, predikant te Hoorn en kort
daarna door zijn collega’s Clemens Maertensz en Cornelius Meynaertsz Spruijt en door
Taco Sybrandsz, predikant te Medemblik. In een adem door werd in de acta ook
gewezen op de noodzaak om conventikelen van papisten te weren. 89 Het waren roerige
tijden, waar men onder meer via bewaking van het niveau van de aanstaande
predikanten het hoofd aan wilde bieden. Zo liet de classis vastleggen in alles trouw te
blijven aan de Nederlandse Confessie, onder verwijzing naar de ‘algemeene
gereformeerder kerckeordeninge in den Hage anno 86 beslooten’. 90
Voorts werd in 1593 vastgelegd dat examens niet in het bijzijn van ouderlingen
mochten worden afgenomen, omdat ‘dat selfde alleen een werck der dienaren is, als
duslange onses classis gebruijck geweest en is’. Vergaderingen waarop men
examineerde begonnen daarom om 7 uur ‘s morgens, waarna de zitting vanaf 9 of soms
vanaf 10 uur met ouderlingen samen, als een voltallige classisvergadering werd
vervolgd. 91
Het classisboek opent met het examen van Aris Goossensz, beroepen door Ransdorp/
Holysloot en Zunderdorp, dat op 12 mei 1592 zou plaatsvinden, maar door zijn ziekte
werd uitgesteld naar 8 juni. De beschrijving van dit examen is beknopt. Gelukkig levert
het examen van Herman Jansz, proponent te Amstelveen en in 1593 beroepen door
Etersheim/ Schardam, veel meer informatie op. Dit examen begon met een proefpreek
86
Van Rooden wijst in dit verband op het feit dat de universiteiten diep werden gewantrouwd sinds de
Bestandstwisten. Van Rooden, ‘Van geestelijke stand naar beroepsgroep’, pp. 366-367. Ook Van Deursen
attendeert op de gespannen verhouding tussen kerk en universiteit: ‘de kerk verlangt trouw (..), de
theologie wenst vrijheid’. ‘Theologie kweekt geleerdheid, de gemeente zoekt godzaligheid’. Bovendien
had de kerk geen enkele zeggenschap over de theologische faculteiten. Van Deursen, ‘De dominee’, pp.
136-137, 140-141.
87
Van Lieburg, Profeten en hun vaderland, pp. 77-78. Zie ook acta Nationale Synode van Middelburg,
1581, part. kwestie 3, waarin dit zo is vastgelegd. Overigens besloot de Noord-Hollandse synode in 1597
dat het goed zou zijn als een delegatie van de synode ‘de examinatie van den professoren by te wesen’.
Dit omdat kandidaten die te Leiden gestudeerd hadden en door de professoren geëxamineerd waren,
‘sonder voorder examinatie tot den kerckdienst mogen toegelaten worden, waeruyt wel eenige
swaricheden na sommiger oordeel (is) ontstaen’. Acta Noord-Hollandse synode, 17.6.1597, art. 15. Voor
de gang van zaken bij de kerkelijke examens in de classis Delft en Delfland, zie: Abels, Wouters, Nieuw
en Ongezien, dl 1, pp. 75-84.
88
Acta van de classis Edam, 12.5.1592.
89
Acta van de classis Edam, 12.5.1592, 8.6.1593, 2.8.1593; zie paragraaf 4.5.
90
Acta van de classis Edam, 8.6.1593.
91
Acta van de classis Edam, 23.8.1593, 20.9.1593, 22.7.1596.
hoofdstuk 5/ pag. 253