De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Nationale Synode van Dordrecht voegde hier in 1574 de ondertekening van de
Heidelbergse catechismus aan toe, met name door alle (aankomende) predikanten die op
dat moment wel al dienst deden, maar nog niet waren geëxamineerd. 206
De Noord-Hollandse synode hamerde er in 1576 nog eens op dat iedere classis (toen
nog coetus) een ‘oprecht ende ongevalscht exemplaer’ van de Nederlandse
Geloofsbelijdenis diende te bezitten, de artikelen behoorde te behandelen en door iedere
predikant te laten ondertekenen die onder de betreffende classis/ coetus ressorteerde. 207
Daarna komen we dit thema pas in 1600 weer tegen in de synodale acta. Vanuit de
classis Haarlem werd toen een gravamen ingediend, waarin voorgesteld werd om de
predikanten voortaan ieder jaar opnieuw Heidelbergse catechismus en Geloofsbelijdenis
te laten tekenen. Een voorstel waar de classis Edam zich in kon vinden, maar waarover
in de synodale acta geen reactie bij genoteerd staat. 208 Toch hield de synode zich in de
jaren ‘90 volop bezig met leerstellige kwesties, waardoor brede instemming met een
dergelijk voorstel voor de hand had gelegen.
In de Edamse classicale acta lezen we in dat ieder geval vanaf 1592 nieuwe predikanten
zowel de Heidelbergse catechismus als de 37 artikelen des geloofs, de Nederlandse
Geloofsbelijdenis dus, behoorden te ondertekenen bij hun komst in de classis, dan wel
na hun bevestiging tot predikant. 209 Toch staat maar in 52 gevallen expliciet in de acta
genoteerd dat men inderdaad tekende, terwijl in even zoveel gevallen (54) deze notitie
ontbreekt. Omdat beide varianten zich over de gehele periode 1592-1650 voor doen,
lijkt de verklaring vooral gezocht te moeten worden in de (on)nauwkeurigheid van
notuleren en niet zo zeer in de wijze waarop men de tekenplicht hanteerde.
Wel zijn er enige, weinig verrassende verschuivingen in de tijd zichtbaar voor wat
betreft de te onderschrijven teksten en het moment waarop een nieuwe predikant
gevraagd werd te tekenen. Zo werden in de classis Edam vanaf 1619 de drie formulieren
van enigheid getekend, zoals voorgeschreven door de nationale synode van Dordrecht in
datzelfde jaar. De classes van Alkmaar, Haarlem en Amsterdam stelden overigens al in
1618 via ingediende gravamina voor om voortaan naast de confessie en de catechismus
ook de vijf artikelen tegen de remonstranten te laten ondertekenen. De Noord-Hollandse
synode verwees deze kwestie naar de nationale synode. 210 Wel werden in dat zelfde jaar,
in alle Noord-Hollandse classes de Heidelbergse catechismus en de Nederlandse
geloofsbelijdenis door bijna alle voorgangers opnieuw ondertekend. Alleen enkele
predikanten uit de classis Hoorn en Alkmaar maakten daar bezwaar tegen, terwijl ook
de Staten van Holland het oneens waren met deze aanscherping van de regels. 211 Hoewel
er geen namen genoemd staan, waren dit ongetwijfeld de remonstrantse predikanten in
die het jaar daarop werden afgezet. 212
206
Acta van de provinciale synode van Dordrecht 1574, art. 14. De synode van Emden had het gebruik
van de Heidelbergse catechismus in de Nederlandstalige gemeenten al sterk aangeraden. Acta van de
synode van Emden, art. 5.
207
Acta van de Noord-Hollandse synode, 2.4.1576 (art. 2).
208
Acta van de classis Edam, 23.5.1600, Acta van de Noord-Hollandse synode, 5.6.1600.
209
Acta van de classis Edam, 8.6.1592.
210
Acta van de Noord-Hollandse synode, 9.10.1618; in de classicale acta zijn deze gravamina niet
opgenomen en is er dus ook geen Edamse reactie bij te achterhalen.
211
Acta van de Noord-Hollandse synode, 9.10.1618, 18.10.1618.
212
Acta van de Noord-Hollandse synode, 27.8.1619. Onder hen Nicolaas Bodecherus, inmiddels afgezet
als predikant van Alkmaar en Petrus Aemilius, afgezet predikant van Oudorp. De classis Edam heeft in
1618-1619 geen predikanten afgezet om hun remonstrantse opvattingen. Over de Bestandstwisten zie
paragraaf 6.3.
hoofdstuk 5/ pag. 272