De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

ond de kerk te kaatsen, ‘clootschieten, balslaen, tollen ofte andere ongeregeltheden’ te
begaan ‘tsy onder de predicatie ofte anders’. 110
Voorts waren bepalingen nodig om het beschadigen van kerkbanken, kerkpilaren en
ander houtwerk in de kerk te voorkomen. Hoezeer de kerk als het verlengde van de
openbare weg gold, blijkt uit de verordening dat niemand ‘tot eenichten tijde vanden
dage ofte des savonts eeniche (..) nooten, appelen, peeren ofte eeniche andere fruijten te
eeten inde voors. kerck ende die schillen, doppen ofte vuijlicheden daer van commende
opte kerckevloer ofte elders inde selve te smacken ofte werpen’. Eerbied voor het
gereformeerde kerkgebouw was dus nog ver te zoeken in de jaren tot in ieder geval
1643 in Purmerend. 111
Gelet op de vele andere keuren op het gebied van de openbare orde, waren de
schendingen van de rust rond de kerk en het kerkhof deels baldadig gedrag van
jongeren, en dat is iets van alle tijden. Voorts maakte men zich in 1612 zorgen over het
vele losse volk dat werkzaam was bij de bedijkingen van de Beemster. 112 Het lijkt me
daarnaast niet uitgesloten dat in het kerkelijk verdeelde Purmerend, respect voor het nu
gereformeerd geworden kerkgebouw in deze jaren lang niet door iedereen gedeeld werd.
Vernielzuchtig bleven de jongeren en niet alleen zij ook na 1643 nog wel, maar de
gereformeerde kerk was daarbij niet meer het voornaamste doelwit. 113 Mogelijk zorgde
de toenemende vrijheden voor de katholieken in Purmerend ervoor dat de frustraties niet
110 Dat deze tekst voor wat betreft de zondagsrust nog niet afdoende was, bleek in 1636. Toen wilde men
diverse personen beboeten in verband met het kaatsen onder kerktijd. In de betreffende keuren op de
zondagsrust bleek dit nog niet uitdrukkelijk verboden te zijn, zodat de betrokkenen er met een vermaning
van afkwamen en de keur werd aangepast. Aldus een notitie in de vroedschapsresoluties, Oud Archief
Purmerend, inv. nr. 94, 20.6.1636.
111 Oud Archief Purmerend, inv. nr. 84, 27.5.1609, 30.1.1611, 12.6.1611, 1.6.1620, 11.7.1621. Deze
laatste is nogmaals gepubliceerd op 20.5.1626 en 3.3.1628. Op 2.6.1634 werd deze ‘generale keure vande
stadt’ opnieuw gepubliceerd. De tekst van deze editie wijkt nauwelijks af van die van 11.7.1621. Volgens
de toevoegingen onderaan is deze laatste editie tussen 1634 en 1643 nog vijf maal gepubliceerd. Ook uit
Edam en Monnickendam kennen we dergelijke keuren, maar deze zijn niet zo uitvoerig als de
Purmerendse gewijd aan vandalisme in en rond het kerkgebouw. Oud Archief Edam, inv. nr. 43, f15: over
het kerkhof (volgens dateringen in de marge gepubliceerd op 14 maart 1615 en opnieuw op 20.5.1638);
f34v-36, over kerk en kerkhof (ongedateerd); f37 over klootschieten etc. langs de straten (gepubliceerd op
14.11.1615, met herhalingen op 1.3.1616, 15.6.1626, 17.1.1648) en f62v, over kaatsen, balslaan etc in het
armenhuis, op de Prinsenhof, in de kerkstraat en op de dam (gedateerd 1.7.1621); Oud Archief
Monnickendam, inv. nr 62, willekeurboeck der stede Monickedam, 1639-1668 (oudere keurboeken zijn
niet bewaard gebleven), f. 97-101. Deze keuren, ongedateerd, waarschijnlijk uit 1639, verbieden het
ingooien van ramen en het krassen of snijden in muren of banken, niet zozeer in de kerk, maar van
publieke plaatsen als sluizen, bruggen en overheidsgebouwen als het stadhuis en de beurs. Pas in tweede
instantie werd ook het aanrichten van schade aan kerk en kerkhof verboden.
112 Oud Archief Purmerend, inv. nr 94, 4.5.1612, 29.5.1612, 11.7.1621. Deze laatste keur is volgens
notities in de marge opnieuw afgekondigd op 20.5.1626 en op 3.3.1628.
113 Zo werd in 1645 een uitgebreide keur gepubliceerd om de ‘groote ongeregeltheijt bijde jonge jeucht’
aan de kaak te stellen. In deze keur vinden we nog steeds een hele opsomming van ongewenst gedrag,
zoals het gooien van sneeuwballen, stenen en kluiten naar ‘eenige persoonen’ of naar gebouwen als de
kerk, het stadhuis, het weeshuis, de school, de pastorie of andere huizen, maar de andere bepalingen ter
bevordering van de rust tijdens de diensten en ter bescherming van het interieur van de kerk ontbreken.
Oud Archief Purmerend, inv. nr. 84, 17.1.1645. Later in dat zelfde jaar werd een keur uitgevaardigd om
vernielingen te voorkomen, zoals die zich blijkbaar voor die tijd hadden voorgedaan ‘bij occasie dat
teijkenen van blijtschap sijn ghetoont, over de victorie die Godt Almachtich aenden Staet deser Landen
hadden verleent’. Voortaan was het verboden ‘moedtwillichleijck ijemandts heijningen, schutten, hecken,
tonnen, vaten, tobbens, emmers, boomen, ofte ijetwes anders (..) te raseren, breecken off int minste te
beschadigen, veel weijnigher wech te sleepen off verbranden, sonder speciael consent vande eijgenaers
vandien’. Aldus hoopte men vernielingen en vreugdevuren in de kiem te smoren. Oud Archief
Purmerend, inv. nr 84, 22.11.1645.
hoofdstuk 8/ pag. 413