De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

de lokale verhoudingen dermate dat ook de classis een vertrek beter achtte, hoewel
Gerritsz nauwelijks twee jaar tevoren was binnengehaald als proponent. Voordien was
hij als secretaris werkzaam in Oosthuizen. 31
Ook in latere jaren bleven financiële zorgen deze gecombineerde gemeenten
achtervolgen. Zo moest in 1620 het beroepingswerk noodgedwongen enige tijd worden
opgeschort, omdat er geen zicht was op een behoorlijk traktement. Op voorspraak van
de classis bij de Staten van Holland werd uiteindelijk een financiële regeling getroffen,
zodat de beoogde proponent Christiaen Dircksz Harlaeus, schoolmeester te Delft, alsnog
beroepen kon worden. 32
Niet alleen de financiële perikelen maakten Etersheim/ Schardam tot een lastige
combinatie. Bijkomende problemen vormden de eigenzinnige opstelling van de lokale
notabelen, het kleine gehoor vooral in Etersheim en de reistijd die gemoeid was met de
bediening van de beide dorpen. Bovendien moest vanaf 1621 rekening gehouden
worden met de inmenging in het beroepingswerk door de heer van Oosthuizen, tevens
ambachtsheer van Etersheim. 33
Het eigenmachtige optreden van de lokale overheid bleek bijvoorbeeld bij de aanstelling
van proponent Herman Jansz in 1593. Men stelde hem aan op jaarbasis waarbij het
contract steeds per 'Jacobi' werd verlengd. 34 Een praktijk die in meer gemeenten
voorkwam, hoewel van synodewege dergelijke tijdelijke contracten alleen in de prille
begintijd waren toegestaan, met als voorwaarde dat indien de predikant voldoende
beproefd was, men hem zonder verdere beperkingen zal bevestigen. 35 De classis besloot
desondanks pas in 1599 om de bestaande contracten op redelijkheid te beoordelen en
geen nieuwe meer toe te staan. Als gevolg hiervan werd het contract van de predikant
van Zunderdorp/ Schellingwoude afgedaan als zijnde van 'nul ende van geener waerden
(..) onbequaem ende onnut'. 36 Dit gold blijkbaar niet voor het contract van Herman Jansz
want dat zou uiteindelijk zeven maal vernieuwd worden, hoewel Jansz al in 1597 en
opnieuw in 1600 weg wilde, mede vanwege problemen rond de betaling van zijn
traktement. Pas in 1602 stemde de classis, ondanks protesten van Etersheim/ Schardam
in met zijn vertrek naar een grotere gemeente. Zijn opvolger werd niet meer op
contractbasis aangenomen. 37
Steviger aanvaringen tussen Etersheim/ Schardam en de classis vonden plaats in 1605
en in 1621. In 1605 wilde men Victor van Trier, schoolmeester ter plaatse, beroepen
31 Acta van de classis Edam, 15.7.1602, 14.10.1602, 29.3.1604, 10.5.1604, 8.6.1604.
32 Acta van de classis Edam, 28-9-1620, 12-10-1620, 3/4-11-1620, 1-4-1621, 19-4-1621. Bij Abels en
Wouters lezen we over hem dat hij schoolmeester was in Schipluiden en op gezag van de classis Delft en
Delfland sinds begin 1619 de Delftse oefenschool bezocht, gevolgd door een praeparatoir examen in
december van datzelfde jaar. Na afloop van dat examen bepaalde de classis dat Christiaen Dircksz nog een
tijdlang zijn oefeningen in het preken moest voortzetten, ten overstaan van de predikanten van Delft en in
een aantal naburige dorpen. Abels, Wouters, Nieuw en ongezien, dl 1, p. 82 en dl 2, p. 371. Met resultaat
want in 1621 werd Dircksz dus bevestigd in Etersheim/ Schardam, zijn eerste gemeenten.
33 In 1615 werd, volgens de leenregisters, de heerlijkheid Oosthuizen en Etersheim beleend aan Reinoud van
Brederode, in de classicale acta slechts aangeduid als de heer van Oosthuizen of als de heer van Etersheim,
terwijl in de acta ook wel sprake is van de vrouwe van Oosthuizen (zie bijvoorbeeld acta van de classis
Edam, 18.7.1616) en pas vanaf 3.5.1619 over de heer van Oosthuizen. Deze gegevens komen dus niet
overeen met die van de leenregisters, maar laten zich verder niet verifiëren.(Met dank aan prof. dr. H. van
Nierop voor de informatie over de leenregisters).
34 Acta van de classis Edam, 11.10.1593; St. Jacobsdag: 25 juli.
35 Acta van de Noord-Hollandse synode, 31.3.1573 (art. 19).
36 Acta van de classis Edam, 7.6.1599, 30.8.1599. Dit betrof het contract van ds. Aris Goossensz.
37 Acta van de classis Edam, 7.7.1597, 19.6.1600, 22.4.1602.
hoofdstuk 3/ pag. 133