De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

ehalve gedurende de hooitijd, wat toch een hele belasting geweest moet zijn voor de
predikanten uit de omliggende gemeenten. 84
Uiteindelijk hakte de classis in 1627 de knoop door: zowel in Watergang als in
Nieuwendam was inderdaad een rijke oogst te verwachten, mits er meer diensten
gehouden zouden worden. Blijkbaar hadden de ontwikkelingen in Durgerdam de classis
overtuigd van het feit dat het hebben van een eigen of gedeelde predikant leidde tot
groei van de gereformeerde gemeente. Vanuit die gemeente werd namelijk in 1626, drie
jaar na vorming van de combinatie Schellingwoude/ Durgerdam, gemeld dat het aantal
lidmaten aldaar was toegenomen van drie naar 60, terwijl in diezelfde jaren 106
kinderen en 17 volwassenen waren gedoopt. 85 Op advies van de classis werden door de
Gecommitteerde Raden in 1627 nieuwe predikantsplaatsen toegestaan in de combinatie
Landsmeer/ Watergang en in de combinatie Nieuwendam/ Buiksloot. 86
Het is interessant dat we voor sommige Waterlandse dorpen 87 over enkele gegevens
beschikken met betrekking tot de lidmatenaantallen in relatie tot de omvang van de
lokale bevolking. Zo telde Zunderdorp in 1629 60 tot 70 lidmaten, aangevuld met een
'goed gehoor' van liefhebbers 88 , op een bevolking van tussen de 300 en 350 personen in
1622. 89 Dit zou neerkomen op een percentage van bijna 20% gereformeerden.
Corrigeren we dit echter naar leeftijd, omdat immers zoals bijvoorbeeld M.G. Spiertz
terecht benadrukt, alleen volwassenen van 17 jaar en ouder lidmaat zijn, dan moet de
omvang van de gereformeerde gemeenschap (lidmaten en hun kinderen) op ca. 33% van
de bevolking worden geschat. 90
Over de combinatie Schellingwoude/ Durgerdam melden de acta dat hier in 1627 700
zielen te vinden waren, onder wie 80 lidmaten, 20 in Schellingwoude en 60 te
84
Acta van de classis Edam, 4.10.1618, 24.4.1623, 5.2.1624, 3.6.1624, 30.9.1624, 6.10.1625, 8.6.1626,
7.12.1626.
85
Acta van de classis Edam, 20.4.1626.
86
Acta van de classis Edam, 12.4.1627, 1.1.1627.
87
Ook voor het niet in Waterland gelegen Oosthuizen weten we ook enkele cijfers. In 1622 telde deze
banne volgens de opgave van Van der Woude 1312 inwoners, terwijl twee jaar daarvoor door de
kerkenraad van Oosthuizen werd aangevoerd dat hier wel 100 lidmaten waren (acta van de classis Edam,
22.5.1620, ook aangehaald door Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, p. 133). Het is echter niet goed
mogelijk om op basis van deze beide cijfers het aantal gereformeerden ter plaatse te berekenen, omdat de
opgave van Van der Woude tevens de dorpen Hobrede en Etersheim omvat. Van der Woude, Het
Noorderkwartier, pp. 618-619, 742.
88
Acta van de classis Edam, 19.5.1619.
89
Van der Woude, Het Noorderkwartier, pp. 618-619. Van der Woude komt op 620 inwoners in de banne
Zunderdorp, in 1622. Als Nieuwendam tussen de 260 en 325 zielen telt (zie hierna), dan blijven er 295 tot
360 over voor Zunderdorp. Laten we zeggen rond de 290 in Nieuwendam en rond de 330 in Zunderdorp.
90
Conform de methode van Spiertz, uiteengezet in ‘De kerkeraad van Zutphen in beraad (1591-1621)’, pp.
188-191; hij berekende dat het aantal lidmaten van de gereformeerde kerk op 60% van het totale aantal
gereformeerden gesteld moet worden. Anderen zoals Spaans, hanteren de vuistregel dat het aantal lidmaten
en het aantal gereformeerde kinderen op 1 staat tot 1 wordt gesteld. Zij komt dan uit op een verdubbeling,
Spaans, Haarlem na de Reformatie, p 89. Spiertz is dus iets voorzichtiger en zal daarom hier nagevolgd
worden, mede omdat ook Abels en Wouters deze methode van Spiertz hanteren en vergelijking met hun
uitkomsten hierdoor mogelijk wordt. Abels, Wouters, Nieuw en ongezien, dl. 1, p. 202. Bergsma
concentreert zich in zijn studie over Friesland vooral op lidmatencijfers en komt voor de eerste decennia
van de 17 e eeuw op een percentage van 10% lidmaten, voor die dorpen waarvan ook de
bevolkingsomvang bekend is, gevolgd de een soms schoksgewijze groei, waarbij de rol van de
individuele predikant van invloed kon zijn. Vervolgens voert Bergsma een ingewikkelde exercitie uit om
vanuit cijfers van 1796 de omvang van de gereformeerde kerk rond 1650 te beredeneren. Hij komt dan uit
op minder dan 25% lidmaten in 1650, waarbij de aantallen voor het platteland vermoedelijk nog lager
waren. Bergsma, Tussen Gideonsbende en publieke kerk, pp. 103-133, met name pp. 115-119, 129
hoofdstuk 3/ pag. 143