De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

onoplosbare problemen mee, omdat men hier steeds over ervaren, oordeelsbekwame
predikanten beschikte. Ook ten aanzien van de leer in het algemeen stelde men minder
vragen dan de andere classes. Wel vroeg men regelmatig advies inzake andere sekten 62 ,
de Waalse en Engelse kerk, over kwesties met betrekking tot de geestelijke verzorging
op de vloot en in de overzeese gebiedsdelen, over ziekentroosters, de legerdienst en de
tuchthuispredikant. Ten slotte stelde de classis Amsterdam veruit de meeste particuliere
kwesties en deelgravamina aan de orde over uiteenlopende zaken als bankroetiers,
dronkenschappen, hoerenhuizen, laster, eedzweren etc. Duidelijk is zo te zien dat
Amsterdam met andere problemen werd geconfronteerd dan een classis als Edam.
Vanuit de classis Haarlem maakte men zich, verspreid over de gehele periode, vooral
zorgen over de handhaving van de zondagsrust. Verder klonken ook vanuit hier
regelmatig vragen over sekten, over de rol van de overheid ten aanzien van kerkelijke
aangelegenheden, over het tekenen van de belijdenisgeschriften en, in de jaren 1600-
1608 over scheurmakers. Voorts toonde men zich, ook verspreid over de gehele periode,
erg bezorgd over de katholieke opmars, waarvan vooral uit deze classis vele concrete
voorbeelden werden aangedragen, en over de mennonieten. Over de remonstranten
maakte men zich hier daarentegen niet al te druk. Binnen de classis Haarlem werd men
blijkbaar meer geconfronteerd door of in ieder geval meer verontrust over katholieken
en mennonieten, dan over remonstranten. 63 De classis Haarlem was dan ook niet
gesplitst in een remonstrants en een contraremonstrants deel tijdens de Bestandstwisten,
zoals wel het geval was in de classes Alkmaar en Hoorn. 64 Net als Edam maakte ook
Haarlem zich sterk voor de zuivere leer, de openbare orde en de positie van de kerk
tegenover een zich in kerkelijke zaken mengende overheid.
De classis Hoorn werd al vanaf de jaren ‘90 van de 16 e eeuw geconfronteerd met grote
leergeschillen rond voorgangers als Cornelis Wiggertsz, Clement Maertensz en
Cornelius Meynaertsz Spruijt. Allen maakten zij bezwaren tegen de strikt calvinistische
uitleg van predestinatie en vrije wil. Vragen die in de Bestandstwisten met kracht aan de
orde gesteld werden en die de classis Hoorn in die jaren zou splijten in een remonstrants
en een contraremonstrants deel. Geen wonder dus dat de classis Hoorn in verhouding
veruit de meeste vragen stelde over probleempredikanten en over de omgang met
remonstranten. Hoewel ook de classis Alkmaar verdeeld was in twee kampen tijdens de
Bestandstwisten, stelde men vanuit deze classis niet opvallend veel vragen over
remonstranten of over kwesties met predikanten. Verder kan van deze classis gezegd
worden dat zij nauwelijks gravamina wijdde aan mennonieten en relatief weinig
aandrong op het afhandelen van openstaande kwesties als de bestrijding van de
schendingen van de zondagsrust en van het vloeken.
De classis Enkhuizen stelde gemiddeld maar weinig vragen over predikantenkwesties,
hoewel ook deze classis op dit gebied het nodige te stellen heeft gehad. Over de
remonstranten stelde men maar één enkele vraag, terwijl zij over de mennonieten en
katholieken juist iets meer vragen dan doorsnee stelde. Opvallend is voorts van bijna
een kwart van alle vragen rond het huwelijk uit deze classis afkomstig was, terwijl ook
vijf van de in het totaal tien vragen over verzoening na moedwillige doodslag uit deze
62 Over die sekten, zie bijv. Evenhuis, Ook dat was Amsterdam, dl 2, pp. 167-173 (over joden), 215-222
(over lutheranen) en 223-247 (diverse andere sekten).
63 Voor een uitgebreide beschrijving en analyse van de godsdienstige verhoudingen in de stad Haarlem
zelf en van de doorgaande katholieke zielzorg in en vanuit deze stad, zie Spaans, Haarlem na de
Reformatie, met name pp. 71-107, 199-204; zie ook Abels, ‘Tussen gewetensvrijheid en kerkelijke
dwang. Religie in Holland’, pp. 293-296.
64 Acta van de Noord-Hollandse synode, 9.10.1618; zie verder paragraaf 6.3.
hoofdstuk 6/ pag. 311