De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Naast deze pogingen om de doopsgezinde leer te bestrijden door haar te weerleggen,
werd in de synode ook regelmatig gewezen op de noodzaak van het, via de overheid
weren van het heimelijk huwen der mennonieten, gesloten in eigen kring, zonder
voorafgaande huwelijkse proclamaties in de gereformeerde kerk of op het raadhuis. Ook
op dit terrein wist men geen winst te boeken. 174 Vanaf 1595 komen we af en toe
klachten tegen over heimelijke huwelijken en over echtscheiding en echtmijding door
mennonieten 175 , maar pas vanaf 1640 richtte de synode al haar aandacht op deze
praktijken. Gold het huwelijk als laatste middel van de gereformeerde kerk om zich toch
nog enigszins te kunnen afzetten tegen de doopsgezinden en hun invloed op de
openbare zeden? In ieder geval lieten heimelijke huwelijken zich niet controleren op
bijvoorbeeld verboden graden van bloedverwantschap. Bovendien kon de greep op de
eigen gemeenteleden ondermijnd worden door heimelijke huwelijken tussen lidmaten
en andersdenkenden. Niet alleen mennonieten trouwden namelijk bijvoorkeur in hun
eigen bijeenkomsten, ook katholieken en joden deden dit in toenemende mate, gezien de
klachten daarover in de acta. Ten slotte zal een heimelijk huwelijk in het algemeen als
een vorm van onwettig, ongehuwd samenwonen beschouwd zijn en dus als een vorm
van zedenverval, zodat de kerk ook om die reden hier tegen in het geweer kwam. Alle
kerkelijke inspanningen resulteerden niet in nadere aanvullingen op de politieke
ordinantie aangaande het huwelijk, zoals reeds gepubliceerd in1580. Van
overheidswege volstond men met de constatering dat het trouwen van mennonieten
geen zaak van de gereformeerde kerk was. 176
leer. Zo rapporteerde Austrosylvius synodevergadering van 5.10.1630. Over de
voortgang: acta van de Noord-Hollandse synode, 5.10.1630 tot en met 16.8.1638.
Volgens de synodale acta, d.d. 19.8.1631 zouden de teksten van Austro-Sylvius door
Jacobus de Roo van Edam en Johannes Puppius van Enkhuizen worden doorgenomen
en waar nodig bijgewerkt, maar in de classicale acta, d.d. 4.9.1634, 25.8.1636 lezen we
dat Bartholdi deze taak op zich genomen heeft. Het werk is verschenen onder de titel:
Grondighe ende clare vertoonige van het onderscheydt in de voornaemste hooft-stucken
der christelijcker religie : tusschen de Gereformeerde ende de Weder-dooperen / in
maniere van teghenstellinghe neven den anderen voor-ghestelt ...; uut orde ende last
des Noort-Hollandtschen Synodi ghemaeckt ende uytgegheven door Abrahamum a
Dooreslaer ...; ende Petrum Jacobi Austro-Sylvium, Enkhuizen, 1637. Enkele gedeelten
uit de tekst worden aangehaald door Exalto, Gereformeerde heiligen, bijvoorbeeld op p.
167 (over de gehechtheid van gereformeerden aan een gedegen theologische opleiding,
tegenover de lekenpredikers bij de doopsgezinden).
174 Voorbeelden: acta van de Noord-Hollandse synode, 5.6.1600, 10.6.1603, 14.6.1605 .
175 Acta van de Noord-Hollandse synode, 19.56.1595, 10.6.1596, 5.6.1600, 18.1.1601,
10.6.1603, 14.6.1605. Echtscheiding en echtmijding konden de consequenties zijn van
de strenge tuchtoefening bij de dopersen. Van doopsgezinde zijde was al in 1600 een
rekwest naar de Staten van Holland gestuurd, met daarin het verzoek of aan de
gerechtsdienaren opgedragen zou kunnen worden, hen inzake het moeten trouwen op
het gemeentehuis of in de kerk, ongemoeid te laten. Een en ander werd bij provisie
toegestaan. De mennisten mochten vanaf 1600 of vanaf 1606 (dat wordt uit de tekst niet
geheel duidelijk) in hun eigen kerk trouwen, mits zij dat binnen 14 dagen bekend
zouden maken ‘ter secretarij dier plaetse’. De synodale protesten hiertegen mochten niet
baten. Doopsgezind Archief Amsterdam, inv. nr. 444 en 445.
176 Acta van de Noord-Hollandse synode, 21.8.1640 tot en met 9.8.1649.
hoofdstuk 7/ pag. 370