De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Overzien we de gehele periode, dan kan gesteld worden dat de jaren tot 1609
gekenmerkt werden door pogingen van de gereformeerde kerk om de eigen positie af te
bakenen door middel van openbare disputen, het weerleggen van de doopsgezinde
geschriften en het versterken van de eigen gelederen via prediking en huisbezoek.
Voorts ageerde men in deze jaren een enkele maal tegen het schoolhouden door
doopgezinde schoolmeesters. 177 Daarnaast werd in deze periode af en toe een vraag
gesteld over de doop der wederdopers en over de volwassendoop in eigen kring,
waarschijnlijk uit vrees om via de eigen doopbediening de wederdopers in de kaart te
spelen. Zo vroeg de classis Edam in 1595 aan de synode hoe te handelen wanneer
ongedoopten verzochten om de doop ten behoeve van de kerkelijke huwelijkssluiting,
terwijl de ervaring leerde, aldus de classis, dat ‘soodanige gelyckewel met de werelt int
wilde loopen ofte metten wederdooperen sich meestendeel vergeselschappen’. De
synode adviseerde om in dergelijke gevallen de betrokkenen eerst te onderwijzen ‘in de
leere der salicheyt, ende naerdat sy bekentenisse des geloofs ende belofte daerin te
volherden ende godtsalichlyc te leven gedaen hebben, haer alsdan (te) doopen (..),
bevelende Godt de uutcoemste, die alleen een kender der herten is’. Zelf raadde de
classis Edam aan niet te dopen, tenzij de betrokkenen zich al voordien godzalig
gedroegen. 178
De doop van de wederdopers werd in gereformeerde kring erkend, in zoverre dat men
niet herdoopte, maar de betrokkene toeliet tot het Avondmaal op belijdenis van het
ware, gereformeerde geloof. Zo was door synode en classis in 1596 vastgesteld, onder
verwijzing naar de nationale synode van Middelburg van 1581. 179 De classis Edam
raadde al in 1607 af om kinderen van doopsgezinde ouders buiten die ouders om te
dopen, als buren of vrienden daarom verzochten. De synode sprak zich pas in 1626 uit
tegen een dergelijke doop, als de geloofsopvoeding in de gereformeerde leer niet
gegarandeerd kon worden. Was dit laatste wel het geval, dan had de synode dus geen
bezwaar. De classis Edam ontraadde een dergelijke doop al 19 jaar daarvoor in alle
gevallen. 180
Na de hervatting van de synodale vergaderingen in 1618, werden voor het eerst vragen
gesteld over de ‘Mennonitische manieren van eedt doen by mannen- of
vrouwenwaerheyt’ en over de noodzaak wederdopers te weren uit de ‘politycke
177 Acta van de Noord-Hollandse synode, 10.6.1596: letten op geschikte schoolmeesters
en op de schoolboeken: geen boeken gebruiken die door de doopsgezinden of andere
sekten zijn uitgegeven. Ook in 1619, na de Bestandstwisten werd gewezen op het
schoolhouden door katholieken, mennonieten en andere niet-gereformeerde
schoolmeesters. Door de hernieuwde eisen ten aanzien van de door schoolmeesters te
ondertekenen acten was dit probleem toen eigenlijk al achterhaald. Acta, 27.8.1619.
178 Acta van de Noord-Hollandse synode, 19.6.1595; acta van de classis Edam, Acta
3.5.1595.
179 Acta van de Noord-Hollandse synode, 19.6.1596; acta van de classis Edam,
10.6.1596. In beide gevallen wordt verwezen naar de synode van Middelburg, part.
kwestie of artikel 75. Dit komt overeen met de doornummering der artikelen in de
uitgave van deze acta door F.L. Rutgers, maar in deze uitgave is het antwoord
incompleet gebleven. Waarschijnlijk beschikten synode en classis dus over een ander
exemplaar met een volledig antwoord.
180 Acta van de classis Edam, 31.7.1601; acta van de Noord-Hollandse synode, 4.8.1626.
Zie paragraaf 4.3.
hoofdstuk 7/ pag. 371