De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Reformatie van de kalender?
De voorschriften rond de christelijke feestdagen vormen een voorbeeld van een
‘middelmatige’ kwestie, waarover de kerkelijke instanties geen onnodige onrust over
wilden veroorzaken. De Noord-Hollandse synode bepaalde in 1573 dat Pasen en de dag
daarna, Pinksteren en de dag daarna, Christus’ geboortedag en eventueel nieuwjaarsdag
en Hemelvaartsdag tot de vierdagen behoorden. Op provinciaal niveau besloot men een
jaar later, dat een ieder zich met de zondag tevreden moest stellen. Zo hoorde de
‘ghewoonlicke materie van der gheboorte Christi Sondaechs voor den Christdach in der
kercke’ behandeld te worden en zou men ook ‘op Paesch ende Pinxterdach van der
verrijsenisse Christi ende seijndinghe des H. Gheestes leeren meughen, twelck in de
vrijheijt der dienaeren staen sal’. 37
Latere nationale synoden bepaalden echter dat het wel te wensen ware dat alleen de
zondag gevierd werd. Aangezien sommige autoriteiten echter ook andere feestdagen
lieten onderhouden, zoals tweede kerstdag, tweede Paasdag, tweede Pinksterdag en
soms nieuwjaarsdag en Hemelvaartsdag, was het toch beter om ook op deze dagen
dienst te houden. Zo kon men immers ‘den onnutten ende schadelicken ledichganck in
een heylighe en profytelicke oeffeninghe veranderen’. Op nationaal niveau moest men
dus toegeven aan de praktijk op een manier zoals de Noord-Hollandse synode al in 1573
had voorgeschreven aan haar classes.38
Deze voorschriften leidden er niet toe dat de kalender voortaan ontdaan was van
allerhande katholieke dateringen. 39 Zo vinden we in de classicale acta nog tot zeker 1620
verwijzingen naar ‘Allerheiligsten’40, St. Jacobsdag41, ‘Lichtemisse’42, ‘Heijlige
drivuldicheijt’43, Marcusdag44 en ‘vrouwendag’45, als algemeen bekende data
bijvoorbeeld voor de ingang van een predikantsaanstelling. Terwijl in 1636 nog sprake
37 Acta van de Noord-Hollandse synode, 7.7.1573, acta van de provinciale synode van
Dordrecht 1574, art. 53.
38 Acta van de nationale synode van Dordrecht, 1578, Cap. IV art. 23. De nationale
synode van Den Haag, 1586, art. 60, voegde hier nog de feestdag van de ‘besnijdenisse
Christi’ aan toe. Voor een analyse van de zeer geleidelijke invoering van de nieuwe
indeling van het jaar in Haarlem, zie: Spaans, Haarlem na de Reformatie, pp. 131-135.
Zie ook: Abels, ‘Heiligenhaat en heiligenpraat’, pp. 112-120.
39 Soortgelijke patronen signaleert Van Deursen in Graft: Van Deursen, Een dorp in de
polder. pp. 95-96.
40 Acta van de classis Edam, 11.10.1593, 30.8.1599, 4.6.1601, 9.10.1601, 22.5.1620,
12.10.1620 (= 1 november).
41 Acta van de classis Edam, 11.10.1593, 14.10.1597, 19.6.1599, 25.1.1601, 27.6.1605,
24.9.1609, 26.5.1614 (= 25 juli).
42 Acta van de classis Edam, 29.3.1604 (= 2 februari).
43 Acta van de classis Edam, 29.3.1604 (= de zondag na Pinksteren).
44 Acta van de classis Edam, 9.7.1601 (= 25 april).
45 Acta van de classis Edam, 11.1.1619 ( niet eenduidig. Vrouwendag kan zowel op 2
februari slaan (Onze lieve Vrouwe lichtmis), op 25 maart (Onze lieve Vrouwe
boodschap), op 2 juli (Onze lieve Vrouwe visitatie), op 15 augustus (Onze lieve Vrouwe
Hemelvaart), op 8 september (Onze lieve Vrouwe geboorte) als op 21 november (Onze
lieve Vrouwe presentatie). Zie: Graaf, ‘Uit de akten van het Haarlemsche Kapittel.
Bijlage I’, pp. 266-272. Meest gangbaar was waarschijnlijk 15 augustus. Zie
bijvoorbeeld De Glopper-Zuijderland, In de tijd gemeten. p. 88 (Met dank aan dr. M.
Bruggeman).
hoofdstuk 7/ pag. 340