kulturgileak gizarte mugimenduetan - Euskara

Euskarari buruzko atxikimenduan eta, oro har, euskararen
iraupenaren ideian sakondu nahi izan du Xabier Erize historialariak.
Erizeren ustez, euskararen historian atzematen den gauzarik nabarmenena
ez da hizkuntzaren atzerakada —faktore hori oso inportantea bada ere—,
haren biziraupena eta mundu modernoko desafioei erantzuteko izan duen
ahalmena baizik. Baina, Erizek salatzen duenez, euskararen eta herri
hizkuntzen historiografian hamarraldi askotan nagusi izan den ikerkuntza
programa edo paradigma moduko bat egon da indarrean. Programa hori
atzerakadaren ideiaren inguruan eratu zen eta ikerketa gehienak aipatu
arazoa azaltzera bideratu ditu orain arte (Erize, 1997: 30-31). Horren
aurrean, bestelako ikuspuntu bat finkatzeko premia ikusten du nafar
autoreak. Ildo horretatik, ohiko moldeak gainditu eta euskararen historia
euskaratik bertatik egitea proposatzen du, bilakabidearen subjektu edo
protagonistatzat euskaldunak —euskal hizkuntza komunitatea— hartuz.
Bere lanean erakutsi nahi duena, horrenbestez, euskal hizkuntza
komunitatearen bilakabidea da, berez eta erdal komunitatearekiko
harremanetan, horrela, hizkuntzari buruz erakutsi duen atxikimendua
nabarmentzeko. Planteamendu horretatik ondorioztatzen du euskararen
historia ez dela estatuen, elizaren edota irakaskuntza sistemaren
euskararekiko egintza edo ideien historia, ez gizarteak orotara euskarari
buruz erakutsi duen jarrera edo portaeraren historia, ez eta elite
euskaldunen edo mugimendu euskaltzaleen historia ere, nahiz eta
aipatutako guztiak aztertu beharreko gaiak izan. Euskal hizkuntza
komunitatea bera ikertu behar da Erizeren aburuz —haren portaera arauak,
egitura, balioak eta mundu sinbolikoa— eta bigarren maila batera baztertu
behar dira haren baitan eragina duten beste elementu batzuk. Laburbilduz,
honako ondorio hau nabarmentzen du:
455