kulturgileak gizarte mugimenduetan - Euskara

polemikak kutsatu zituen literaturgintza berriaren hastapenak ere,
euskararen batasun prozesuan bezala, literatura, hizkuntza eta kulturari
buruzko ikuspegi desberdintasunak, belaunaldien arteko desberdintasun eta
eztabaida politikoekin batera azaleratu baitziren. 272 Mota horretako
eztabaidek behin eta berriro adierazten zuten euskal kulturgintza esparruan
lehian ari ziren bi munduikusmoldeen arteko borroka sinbolikoa.
Euskalgintzaren barnean 60ko hamarkadatik aurrera hezurmamitu
ziren gatazkak edozein kultura esparrutan burutzen diren lehien
testuinguruan txertatu behar ditugu. Kultura esparruetako lehia horietan
ohikoa izaten da kulturgileek harreman bilbean dauzkaten kokapenak
irizpide kulturalen eta soziopolitikoen arabera definituta egotea, ohikoa den
zirenez, Euskal Herriari buruzko bi ideia desberdin zeramaten hondoan: Batuaren
aldekoa bata, euskalkien aldekoa bestea; gaurko gizartean euskara sartzearen aldekoa
bata, euskara “garbi” hura antzineko gizarte “garbiari” (?) lotuta uztearen aldekoa
bestea; aurrerazalea bata, atzerazalea bestea. Nahiz 25 urte hauetan, puntuzko bat edo
beste “bandoz” aldatu badira ere (Alvarez Enparanza, 1984: 45).
272 Txillardegiren hitzetan deskribatzen zaigu idazle-belaunaldi gazteen lanak izan zuen
harrera finkatutako idazle “tradizionalen” artean: Euskal literatura berria hasi zenean,
nobelan eta poesian batez ere (Txillardegi eta Arestiren inguruan), euskal kulturaren
“establishment” guztia, Orixe buru, kontra jarri zen: “erri baten erikeriak” aurkitu
ziren nobela berrien ideietan, edo, Orixe-ren hitzak gogoratzeko: “Barrenak ez dit
agintzen ixilik egotea, liburu onek (“Peru Leartzako”-z ari da) gazte-jendearen artean
egin dezaken kaltearengatik”. Ondoren etorri ziren idazleek harrera bera izan zuten.
Eta Euskara Batuaren aldeko prozesua bera, “komunisten” jokoa izan delakoan (eta
joko horretan extremistenek Aita Villasante bera salatu dutelarik!), gaizki hartua izan
zen (Alvarez Enparanza, 1984: 47). Maila berean, idazle berriek erabateko haustura
planteatzen zuten ordura arteko euskal literaturarekin —eta hark islatzen zuen mundu
ikuspegiarekin—, Joxe Azurmendik Orixeren lanari buruzko iruzkinean erakusten duen
bezala: Nosotros difícilmente podremos comprender ese País Vasco bucólico (dicho sea
sin malicia) que apenas hemos conocido y en el que nunca hemos vivido. El poema
“Euskaldunak” por ejemplo, será por desdicha nuestra, pero si hemos de confesar la
verdad hay que decir que a muchos, a la mayoría creo, nos parece casi tan remoto…
como la China. No he visto en mi vida esas ceremonias de boda, ni esas romerías
populares que allí se describen, ni esos sacerdotes tan mesurados en la defensa de lo
sacro; tampoco he visto nunca a una hilandera, ni me he encontrado con ningún
palankari en nuestras fiestas… Así que cuando oigo que “en este poema está retratado
nuestro pueblo de cuerpo entero” uno no tiene más remedio que quedarse perplejo (J.
Azurmendi: “Mitxelenaren poesiak tematika ezpalak”, in Jakin Sorta, 37-38 orr. [I.
Sarasolak aipatua; Sarasola, 1976: 107]).
540