kulturgileak gizarte mugimenduetan - Euskara

kontraesanik gabe gauzatu. Pizkunde garaian Euskal Herrian ordena
tradizionala astindu zuen krisialdi sozio-politiko sakonak jarri zuen kultura
esparru horren lehen oinarria. Hortik aurrera euskal kulturgileak baliotsuak
ziren baliabide kognitiboak metatzen eta euskarazko kultura
modernizatzeko ahaleginak egiten hasi ziren. Euskal Herriak bizi izandako
gorabehera historikoek, baina, zaildu eta oztopatu egin zuten behin eta
berriro saio hori. Haatik, kulturaren barnetik ere, hizkuntza idatzia kultura
hizkuntza modura hedatzeko erresistentzia politiko eta kultural handiak
gainditu behar izan ziren Euskal Herriko elite politiko eta kulturadunen
artean. Honela laburbiltzen ditu elkarrizketatuak prozesu horren faseetako
batzuk.
Eta gero XIX. mendea sortzen denean beste fase historiko berri bat ematen da,
eta orduan sortzen da nolabait euskal kultura salbatu nahia, aurreratu nahia,
nola ja gizarte zaharra ere amilduz doan, neurri horretan euskal kultura ere,
jakina, gizarte zaharrari atxikirik dagoen euskal kultura zahar hori ere,
gizartearekin batera behera joaten hasten da (…) XIX. mendean bereziki sortzen
den kultur mugimendu hori, deitu ezazu Pizkundea edo nahi duzuna, hor ematen
da bigarren kulturizazio maila. Hori, seinalea bera ja, salbatu nahi da euskal
kultura bere osotasunean eta horren barnean hizkuntza ere bai (…) Bitan
banatu ditzakegu autore horiek, euskaltzale handiak eta horiek danak ari dira
euskara salbatu nahirik baina gehien bat ematen erdaraz (…). Eta, nere ustez,
hirugarren fase bat bai ematen da, baina hori sektore batean da, eta sortzen da
euskal nazionalismo historikoaren barruan sektore hori, nolabait ematen dena
ja euskara kulturbide bezala, kultur tresna egiazkoa. Eta apostu historiko hori
egiten da (…) eskola jesuitikoan Zaitegirekin batera eta Olabiderekin (…).
[Euskara] literaturatik harago behar da, hau da, intelektualek bere hizkuntzan
sortu behar dute beren kultura, herri horrek ezagutu dezan bere burua eta
garatu bere nortasuna. Bere hizkuntzan. Baina maila guztietan. Hortaz, nik uste
dut gerra aurrean ematen da fase hori (…) Gutxiengoa den sektore bat da PNV
barrukoa, ez oro, gutxi dira, baina sektore horrek egiten du apostua. Eta egiten
du erbestean, baina klaro (…) esan beharra dago porrota erabatekoa izan zuela,
zeren erreibindikazio horrek, intelektual horiek, hemen ari naiz zuzendaritza
mailan PNVn eta, ez zuten behar adinako laguntzarik izan, hasteko
ekonomikorik, eta Agirre zena hil zenean ezereztu zen eta horri ematen zion
egitura guztia jarri zuten hankaz gora. Eta orduan hasten da beste historia bat
(7. Elkarrizketa).
568