Martin Heidegger - Varlık Ve Zaman

tik zaman kavramından hareketle Hegel, zaman ile tin arasında bir rabıta
kurabilmektedir.
[433]
b) Zamanın Tinle Arasındaki Rabıtası Hakkında Hegel’in Yorumu
Tin kendini gerçekleştirirken negasyonun negasyonu olarak belirlenen
zamana dahil olur dendiğinde, tini aslında nasıl ve ne olarak anlamış
oluruz? Tinin özü kavramdır. Kavram dendiğinde Hegel, bir düşünümlemenin
formu olarak cinsin temaşa edilen tümelliğini anlıyor değildir.
Hegel’e göre kavram, kendi kendini düşünümleyen düşüncenin
formudur: ben-değili ele geçirme olarak kendini kavrama. Ben-cîeğili ele
geçirme bir tefrik etme demekse eğer, saf kavram, sö£ konusu tefrikin
ele geçirilmesi olacak ve dolayısıyla farkın tefriki demek olacaktır. Bu
sebeple Hegel, formal-apofantik yolla tinin özünü negasyonun negasyonu
diye belirlemektedir. Söz konusu “mutlak menfilik”, Descartes’ın cogito
me cogitare rem’inin (ona göre conscientia'nm özü budur) formalleş-
tirilmiş bir yorumudur aslında.
Buna göre kavram, benliğin kendini kavrayan kavranılımşlığıdır.
Burada benlik sahih olarak vardır, imkanlarına göre vardır, yani hürdür.
gel'in “Jtn en ser Logifc”inin Aristoteles'in “Fiîifc” ve “Meta/iziff”iyle somut biçim de ve fe lsefi olarak
yorumlanması konuya yeni bir ıştk getirecektir. Yukarıdaki etütlerimiz açısından birkaç
genel işaretler vermekle yetinm ek durumunda kalacağız.
Aristoteles zamanın özünü ııun, Hegel de “şim di” olarak görmektedir. Aristoteles rmn’u Jıoms
olarak ele almaktadır. Hegel de şimdiyi bir “sınır” olarak almaktadır. Aristoteles mm'u bir
stigme olarak anlamakta, Hegel de şimdiyi bir “nokta” olarak yorumlamaktadır. Aristoteles
nun’u tode ti olarak ifade etmekte, Hegel de şimdiye “mutlak şuluk” demektedir. Geleneklere
sadık kalan Aristoteles, kftronos’u sphaira ile irtibatlandırnıakta, Hegel de zamanın “daireselliğini”
vurgulamaktadır. Fakat Hegeî, Aristoteles’in zaman analizindeki merkezi eğilimi gözden
kaçırmaktadır. Zira Aristoteles’e göre nıın, horo s, stigme ve tode ti arasında bir tem ellendirme
rabıtası (afcolomJıem) söz konusudur. - Hegeî'in tezi şudur: Mekan zaman olarak
“var”dır. Bu, temellendirme yaklaşımı farklı da olsa netice itibariyle Bergson’un anlayışıyla da
uyumludur aslında. Bergson bunun sadece tersini söylemektedir: Zaman (tetnps) m ekan olarak
“var”dır. Demek ki Bergson'un zaman anlayışı da açıkça [433] Aristoteles'in zaman hakkındaki
risalesinden hareket etmektedir. Bergson’un temps ile dıırte meselesini ele aldığı “Essai
sur les donnees immediates de la constien ce’Ma aynı zamanda “Quid Aristoteles de loco
scnserit” başlığını taşıyan bir makale yayımlamış olması hoş bir tesadüften öte bir anlama sahiptir.
Çünkü Bergson, Aristoteles’in zamanı aıithm os kincseos olarak belirlediğine dikkat çeker
ve zamanın analizine girişmeden önce sayının analizini sunar. Mekan olarak zaman (krş.
Essııi, s. 6 9 ), nicel ardışıklıktır. Bu zaman kavramına karşılık süre, nitel ardışıklık olarak tarif
edilmektedir. Bergson’un zaman kavramının yanı sıra günümüzde geliştirilmiş olan öteki zaman
anlayışlarım eleştirel biçim de ele almanın yeri burası olmasa gerek. Günümüzün zaman
analizleri, Aristoteles ile Kant’ın ötesinde bir katkıda bulunmuşlar mıdır bilinmez ama, asıl
katkı zamanın belirlenm esi ile “zaman bilinci” konularında olm uştur herhalde. Hegel’in zaman
kavramının Aristoteles’in zaman analiziyle irtibatlı olduğuna işaret ederken onun Aristoteles’e
bağımlı kaldığını söylemek istiyor değiliz. Burada önemli olan, bu fik ir akrabalığının
Hegeî’in mantığı açısından taşıdığı esas, ontolojik ağırlığım dikkate taşımaktır. - Aristoteles ile
Hegel arasındaki ilişki için krş. Nicolai Hartmann, “Aristoteles und Hegel ’, Beitrâge zur Philosophie
des deutschen ldealism us, c. 3 (1923), s. 1-36.
458