12.05.2013 Views

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

hiu³ héh¹ DICCIONARIO CHINANTECO hiúg²<br />

hiu³ dsǿa¹²dsa. Todo compren<strong>de</strong>rá uno si<br />

se esfuerza por apren<strong>de</strong>rlo.<br />

hiu³ héh¹ adj forzoso, -a Tsa¹jính³ hiu³ héh¹<br />

jón² dsa². No es forzoso que muera <strong>la</strong> gente.<br />

hiu³ jǿg³ dsi³ adj conocido <strong>de</strong> memoria<br />

[lit: estar <strong>la</strong> pa<strong>la</strong>bra en su cabeza] Ma²hiu³<br />

jǿg³ dsi³dsa. Lo sabe <strong>de</strong> memoria<br />

hiu³ júg³ s negociador capaz, negociadora<br />

capaz Dsa² hiu³ júg³ báh³ dsa² të² dsie¹²<br />

jǿg³ quianh¹³ dsa² ta³ di³ jøng² li¹rø² jǿg³<br />

quiah¹² dsa² tiogh³ møah¹³. El que sabe<br />

entervenir con <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s para resolver<br />

los asuntos <strong>de</strong> los que están en pleitos es<br />

negociador capaz.<br />

‣dsa² hiu³ júg³ (Diú¹³) Todopo<strong>de</strong>roso Jan²<br />

Diú¹³ báh³ chian², Diú¹³ dsa² hiu³ júg³.<br />

Existe un solo Dios, Dios Todopo<strong>de</strong>roso.<br />

hiu³ si² adj l<strong>la</strong>ma Hiu³ si² guøh¹² mi³ ca¹u¹lén²dsa.<br />

El templo estaba en l<strong>la</strong>mas cuando<br />

llegaron.<br />

hiúg¹ dsǿa¹² Variante <strong>de</strong> hiug² dsǿa¹² estar<br />

<strong>de</strong> acuerdo [p.ej: ca¹lø¹hiúg¹ dsǿa¹²dsa, se<br />

puso <strong>de</strong> acuerdo]<br />

hiúg¹ hogh¹² Variante <strong>de</strong> hiug² dsǿa¹²<br />

estar <strong>de</strong> acuerdo [p.ej: ca¹lø¹hiúg¹<br />

hogh¹²hning, te pusiste <strong>de</strong> acuerdo]<br />

hiug¹² adj, adj an 1 po<strong>de</strong>roso, -a dsa² hiug¹²,<br />

dsa² të² ca¹láh¹ jǿ¹ una persona po<strong>de</strong>rosa<br />

que pue<strong>de</strong> hacer todo<br />

2 fuerte Hiug¹² mǿa¹². La medicina es<br />

fuerte.<br />

3 <strong>de</strong>masiado Tsa¹ronh¹² jan² dsa² lio¹³<br />

cu³hŋiah¹²dsa ju³ ná³ hiug¹² hiig² lio¹³.<br />

Una persona no pue<strong>de</strong> levantar una carga<br />

por sí so<strong>la</strong> si pesa <strong>de</strong>masiado.<br />

4 mucho Tsa¹ma¹cǿh² hiug¹². Ya no me<br />

duele mucho.<br />

5 muy Hiug¹² bén²dsa. El es muy fuerte.<br />

6 (dsoh³) gravemente Hi² ué² lǿa¹² jmai³<br />

ja³ lø²dsoh³ hiug¹² guiing² píh³ quián²<br />

jniang³. Es una crisis cuando nuestros niños<br />

pequeños se enferman gravemente.<br />

‣ca² láh³ hiug¹² completamente Ca² láh³<br />

hiug¹² ma²chi³cángh² hniú¹² tióh¹³ cuǿi¹<br />

quieg¹ jní². Mi troje está completamente<br />

llena <strong>de</strong> maíz.<br />

‣lø³hiug¹² travieso, -a; malvado, -a Lán¹²dsa<br />

dsa² lø³hiug¹², dsa² jmo¹² hi² h<strong>la</strong>ih¹³. Es<br />

una persona traviesa que hace malda<strong>de</strong>s.<br />

hiug¹² hnio¹ vi an <strong>de</strong> estado adorar Hiug¹²<br />

108<br />

hnio¹ dsa² ŋioh¹² hio¹³ quián¹²dsa díh³<br />

jøng² mi²hag¹³dsa dsø²quiín²dsa cuai³. El<br />

hombre adora a su esposa y por eso le ayuda<br />

a traer <strong>la</strong> leña.<br />

hiug¹² ja¹² adv énfasis Hiug¹² ja¹² ma²ca¹juǿi²jni<br />

dsa². Le dije con mucho énfasis.<br />

hiug¹² jính³ adj sumo, -a Hiug¹² jính³ hi²<br />

të²dsa jmo¹ son¹³ cónh¹ jính³ dsa² siáh²<br />

dsa² cuen¹²jni. Tiene suma <strong>de</strong>streza para<br />

hacer música, más que nadie que yo<br />

conozca.<br />

hiug¹² jính³ hniu¹ vi <strong>de</strong> estado preferir<br />

Hiug¹² jính³ hniu¹dsa jǿg³ dsio¹ cuø¹ dsa²<br />

jmø¹guǿi¹ jian¹²dsa. Prefiere recibir el honor<br />

que le dan los hombres.<br />

hiug¹² jính³ tsa¹dsio¹ adv peor Hiug¹²<br />

jính³ tsa¹dsio¹ tiogh³dsa ni¹ŋií³. Su<br />

estancia en <strong>la</strong> cárcel es peor.<br />

hiug¹² juanh¹² adj an supremo, -a Jan²<br />

Diú¹³ báh³ dsa² hiug¹² juanh¹². Hay un solo<br />

Dios Supremo.<br />

hiug¹² ŋiei¹² adj altísimo, -a; cielos Hiug¹²<br />

ŋiei¹² ja³ guǿ¹³ Diú¹³; ha¹chian² dsa² jmø¹guǿi¹<br />

dsii²lén² ja³ jøng². Dios vive en un<br />

lugar altísimo, don<strong>de</strong> nadie pue<strong>de</strong> llegar.<br />

hiug² dsøa¹ estoy <strong>de</strong> acuerdo Véase hiug²<br />

dsǿa¹² acuerdo<br />

hiug² dsǿa¹² adj an 1 acuerdo, conforme<br />

Hiug² dsǿa¹²dsa jǿg³. Está <strong>de</strong> acuerdo con<br />

el propósito.<br />

2 simpático, -a Hiug² dsǿa¹²dsa quianh¹³<br />

roh¹³dsa. Le son simpáticos sus familiares.<br />

3 tener gana Mi²tan¹³dsa dsa² cu² rø² di³<br />

jøng² hiug² dsǿa¹²dsa dsø¹jmó² ta³. Da <strong>de</strong><br />

comer bien a su mozo para que tenga ganas<br />

<strong>de</strong> trabajar.<br />

4 (lø²-) conformar Ca¹lø¹hiúg¹ dsǿa¹²dsa<br />

láh¹ ca¹mi¹rø¹² dsa² ta³ jǿg³ quiah¹²dsa.<br />

Se conformó con <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s<br />

con respecto a su asunto.<br />

5 voluntad Hi² jøng² báh³ jmó³ hning²<br />

ju³ ná³ hiug² hogh¹² hning² jmóh³. ¡Pues,<br />

haga lo que tenga <strong>la</strong> voluntad <strong>de</strong> hacer!<br />

‣tsa¹hiug² dsǿa¹² ma<strong>la</strong> gana Lǿ² báh³ møah¹³<br />

ja³ tiogh³ dsa² tsa¹hiug² dsǿa¹². Existen<br />

pleitos don<strong>de</strong> hay personas <strong>de</strong> ma<strong>la</strong> gana.<br />

hiug² hogh¹² estás <strong>de</strong> acuerdo Véase hiug²<br />

dsǿa¹² acuerdo<br />

hiúg² empleo, etc. Variante <strong>de</strong> hiog¹² emplear<br />

Juen¹²dsa hiúg²dsa dsa² jmo¹² ta³ cǿn²

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!