12.05.2013 Views

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

apropiar DICCIONARIO CHINANTECO árbol<br />

Ti³jnáng¹² dsa² gug² hi² tøa¹² dsǿa¹²dsa<br />

jǿg³ hløah¹² dsa² ta³.<br />

apropiar prnl jmo¹² quiah¹²dsa Se apropió<br />

<strong>de</strong>l terreno <strong>de</strong> <strong>la</strong> viuda al morirse el<strong>la</strong>.<br />

Ca¹jmo¹dsa quiah¹²dsa huø¹ quiah¹² hio¹³<br />

hnǿi² mi³ ca¹jon¹ hio¹³.<br />

aproximadamente adv 1 láh¹ cónh¹ Hace<br />

aproximadamente un mes a partir <strong>de</strong><br />

hoy que se murió el finado. Láh¹ cónh¹<br />

jan² tsøh² ma²tǿ² hi² ca¹jon¹ h<strong>la</strong>i³ cónh¹<br />

jmai³ tiagh³ jniang³ na¹.<br />

2 cónh¹ Quiero aproximadamente<br />

cuatro kilos <strong>de</strong> carne. Mi³hno¹jni cónh¹<br />

quiún² kilo ŋǿ¹².<br />

apunta<strong>la</strong>r vt 1 hug¹² Apunta<strong>la</strong> un puntal en el<br />

p<strong>la</strong>tanal para que no se caiga. Hug¹²dsa<br />

hma² chiúh³ tøg² díh³ jøng² tsa¹cøh¹.<br />

2 (dos obj) chi²ŋiú² Apunta<strong>la</strong> <strong>la</strong> mata<br />

<strong>de</strong> plátano con el horcón para que no<br />

se caiga. Chi²ŋiú²dsa hma² chianh¹³<br />

chiúh³ tøg² mi³jøng² tsa¹gug¹.<br />

apuntar vt 1 hug¹² El <strong>la</strong>drón me apuntaba<br />

con una pisto<strong>la</strong> al pecho mientras<br />

me robaba mi dinero. Chi³hug¹² tiú¹² ni³dsøa¹jni<br />

ca¹jmo¹ dsa² høin² ta³ láh¹ ca¹høin¹dsa<br />

cog³ quieg¹jni.<br />

2 (arma) hai¹² ¡No apunte con el fusil!<br />

¡Tsa¹høi² tiú¹²!<br />

3 (dos obj) tion¹² si² La autoridad apuntó<br />

a los que faltaron a <strong>la</strong> fatiga. Ca¹tion¹<br />

dsa² ta³ si² dsa² ca¹ŋii¹hen¹ ta³ juøi².<br />

apurar prnl tø²hénh¹² Me apuro a trabajar<br />

porque se ve que va a llover. Quii³henh¹³jni<br />

jmo¹²jni ta³ di³ ma²léi¹³ hi² jií¹<br />

jmǿa¹².<br />

¡apúrate! interj hiugh¹² —¡Apúrense!,<br />

¡Vámonos con rapi<strong>de</strong>z! —les dice a sus<br />

compañeros. —¡Hiugh¹²!, ¡Cøng² gu¹hei¹²<br />

ma¹dsǿg³! —tsáih¹²dsa dsa² quianh³dsa.<br />

aquel, aquel<strong>la</strong> adj <strong>de</strong>m 1 ió¹ Ese pollo es<br />

<strong>de</strong> aquel señor. Chieh³ quián¹² dsa² ió¹<br />

báh³ ná¹².<br />

2 jnung² Aquellos hombres son los<br />

que trabajaron, los que están sentados<br />

en el piso. Dsa² jnung² báh³ dsa² ca¹jmo¹<br />

ta³, dsa² tiogh³ huø¹.<br />

3 jøng² Voy a ir a cortar aquel árbol.<br />

He³ jní² ŋii³quiúh¹ hma² jøng².<br />

4 (an) héi² Allá es don<strong>de</strong> aquel<strong>la</strong><br />

persona vive, <strong>la</strong> que vivía en Pa<strong>la</strong>nt<strong>la</strong>.<br />

385<br />

Ja³ jøng² ma²guǿ¹² dsa² héi², dsa² mi³guǿ¹³<br />

Jmø¹dsag¹.<br />

aquél, aquéllo, aquél<strong>la</strong> pron <strong>de</strong>m 1 hi² ió¹<br />

Aquéllo es lo que no podíamos encontrar.<br />

Hi² ió¹ báh³ jøng² hi² tsa¹mi³dságh¹².<br />

2 (an) héi² Allá es don<strong>de</strong> vive aquél; el<br />

que vivía en Pa<strong>la</strong>nt<strong>la</strong>. Ja³ jøng² ma²guǿ¹²<br />

héi², dsa² mi³guǿ¹³ Jmø¹dsag¹.<br />

aquí adv (por ~) ja³ <strong>la</strong>² Aquí estaba su casa<br />

cuando él salió. Ja³ <strong>la</strong>² báh³ mi³tsih¹³<br />

hniu³dsa mi³ ca¹ŋó¹dsa.<br />

aquietar vt 1 jmo¹² huan¹ Una vez estaban<br />

discutiendo unas personas; entonces yo<br />

tuve que aquietar<strong>la</strong>s. Cøng² ja³ mi³tiogh³ dsa²<br />

mi³ti³tsën¹²dsa jøng² ca¹jmo¹jni huan¹.<br />

2 prnl tsa¹jmo¹² møah¹³ ¡Aquiétense! El<br />

nene está dormido. ¡Tsa¹jmo² møah¹³!<br />

Di³ rø²güén¹ guiing².<br />

Aquilino Sø³li³no<br />

arado m ŋií³ quiih² huø¹ El arado es<br />

inútil en tierra escarpada. Ha¹chii² ta³<br />

li¹jmo¹ ŋií³ quiih²dsa huø¹ ja³ chi³jǿ³ huø¹.<br />

araña, jie¹²<br />

araña f jie¹² La araña forma su te<strong>la</strong> para<br />

cazar los insectos que le sirven <strong>de</strong> alimento.<br />

Jmo¹² chi³jie¹² hmá³ hi² tsánh²jah<br />

jáh² cugh¹²jah.<br />

arañar vt tsá¹² Le arañé su mano. Ca¹tsá¹jni<br />

gug²dsa.<br />

arar vt quiih² Algunos aran <strong>la</strong> tierra con<br />

el arado que ja<strong>la</strong>n los bueyes, o con el<br />

tractor. Chian² dsa² quiih² huø¹ quianh¹³<br />

ŋií³ héi¹² jáh² ho¹ ju³ ŋií³ héi¹² tractor.<br />

árbol, hma²<br />

árbol m hma² Soy hábil para subirme a<br />

los árboles. Dsa² dsiog¹ jmáh¹ báh³ jní²<br />

hi² uǿi³jni guiuh¹³ hma².<br />

‣árbol cítrico (tipo <strong>de</strong>) (a) hu²tu³ jinh² cah³

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!