12.05.2013 Views

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

dsa² ŋioh¹² DICCIONARIO CHINANTECO dsa² ta³<br />

‣guiing² dsa² ŋioh¹² niño, nene Jmo¹ guiing²<br />

dsa² ŋioh¹² ta³ jøa³ nung² na³ ma²juanh¹²guiing.<br />

El niño va a trabajar en el campo<br />

cuando sea gran<strong>de</strong>.<br />

‣jian¹² dsa² ŋioh¹² casar Ma²jian¹²dsa dsa²<br />

ŋioh¹² mi³ ca¹u¹lén²dsa. El<strong>la</strong> ya estaba casada<br />

cuando llegaron acá.<br />

dsa² ŋioh¹² ca¹ŋo² quianh¹³ mi³chiég³<br />

s an tío Lán¹²dsa dsa² ŋioh¹² dsa² ca¹ŋo²<br />

quianh¹³ mi³chie¹jni. El es mi tío, por<br />

parte <strong>de</strong> mi mamá.<br />

dsa² ŋioh¹² ca¹ŋo² quianh¹³ ti³jming²<br />

s an tío Lán¹²dsa dsa² ŋioh¹² dsa² ca¹ŋo²<br />

quianh¹³ ti³ŋieh¹jni. El es mi tío. por<br />

parte <strong>de</strong> mi papá.<br />

dsa² ŋioh¹² ha¹chian² hio¹³ jian¹² s an<br />

soltero Ué² lǿa¹² quiah¹² dsa² ŋioh¹² ha¹chian²<br />

hio¹³ jian¹² di³ ha¹chian² li¹jmo¹<br />

hi² hniuh¹² lé² dsii²néi² quiah¹²dsa. Es difícil<br />

para un soltero, porque no hay mujer que<br />

haga los quehaceres <strong>de</strong> <strong>la</strong> casa.<br />

dsa² ŋioh¹² ŋøa¹² cu² hŋiah¹² s an<br />

soltero Dsa² ŋioh¹² ŋøa¹² cu² hŋiah¹² báh³<br />

dsa² ha¹chian² hio¹³ ma²jian¹². El soltero<br />

es un hombre que todavía no tiene esposa.<br />

dsa² ŋioh¹² quián¹² s an marido Lø²quián¹²<br />

hio¹³ dsa² ŋioh¹² jmai³ ja³ jenh² gug²dsa.<br />

La mujer gana un marido cuando se casa.<br />

dsa² quiah¹² ta³ s an dueño Ŋøa¹² dsa²<br />

quiah¹² ta³ cang²dsa jǿg³ dsøg¹² ta³ jø³nung²<br />

quiah¹²dsa. El dueño anda supervisando el<br />

trabajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> gente en su huerto.<br />

dsa² quian¹ mi cliente Véase dsa² quían¹²<br />

cliente<br />

dsa² quián¹ s an sirviente, sirvienta, criado,<br />

criada Tiogh³ báh³ dsa² quián¹ quián¹²<br />

dsa² chii² cog³, dsa² jmo¹² ta³ dsii²néi². La<br />

gente rica tiene sus sirvientes que trabajan<br />

en el hogar.<br />

dsa² quián¹² s an pos 1 cliente Dsa² quian¹<br />

báh³ jní² ná¹² dóh³ ja³ <strong>la</strong>² báh³ lá¹²dsa. Ese es<br />

mi cliente porque siempre compra aquí.<br />

2 (PRI, PAN) candidato Dsa² quián¹² PAN<br />

ca¹lǿh¹ ta³ Ma¹<strong>la</strong>g³ di³ jag¹³ jøng² báh³<br />

ca¹hiúh¹ dsa² juen¹². El candidato <strong>de</strong>l PAN<br />

ganó <strong>la</strong> presi<strong>de</strong>ncia en Tuxtepec porque ellos<br />

fueron <strong>la</strong> mayoría.<br />

3 cuyo, -a Ma²ti³ho¹² dsa² ca¹dsan¹ guiing²<br />

quián¹² tiogh³. Allí están, llorando, <strong>la</strong>s personas<br />

cuyos niños murieron.<br />

48<br />

dsa² quianh³ s an 1 compañero, compañera<br />

Jan² dsa² quianh³hning ca¹ŋie³ ja³ quieg¹.<br />

Uno <strong>de</strong> tus compañeros fue a mi casa.<br />

2 miembro, socio Lán¹²dsa dsa² quianh³<br />

dsa² tiogh³ guøh¹², hiúg³dsa tián², jmo¹²dsa<br />

ca¹láh¹ jǿ¹ ta³ quiah¹² guøh¹². Es miembro<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> congregación; siempre está presente y<br />

toma parte en todos los trabajos <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia.<br />

dsa² quiin¹² jǿg³ s an mensajero, mensajera<br />

Lán¹² tsih² høh³ dsa² ji¹quiín² jǿg³ quiah¹²<br />

dsa² ta³. Los topiles son los mensajeros <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s.<br />

dsa² quiin¹² ni³ s an dirigente Juøn¹³<br />

Guiéng² báh³ dsa² quiin¹² ni³ quián¹² dsa²<br />

héi². Juan Rojas es el dirigente <strong>de</strong> aquéllos.<br />

dsa² quiun¹² s an cuicateco, cuicateca Dsa²<br />

chii² jag³ báh³ dsa² quiun¹² ca¹láh¹, dsa²<br />

chian² tø¹ Mah¹jei³. Los cuicatecos que viven<br />

por <strong>San</strong> Andrés Teoti<strong>la</strong>lpan también tienen<br />

su idioma.<br />

dsa² ren² dsag³ pa³ s an criminal Dsa² ren²<br />

dsag³ pa³ báh³ dsa² jŋëh¹² dsa². El que mata<br />

a una persona es un criminal.<br />

dsa² roh¹³ s an evangélico, evangélica, creyente<br />

Chi³quii² chi³hei¹² dsa² quieg¹ dóh³<br />

juúh²dsa lán¹²jni dsa² roh¹³. La gente me<br />

critica porque dicen que soy evangélico.<br />

dsa² rø²jnë¹² ni¹ŋií³ s an prisionero, prisionera,<br />

encarce<strong>la</strong>do, encarce<strong>la</strong>da Dsag³<br />

báh³ ren² dsa² rø²jnë¹² ni¹ŋií³. El prisionero<br />

está con<strong>de</strong>nado por un <strong>de</strong>lito.<br />

dsa² siáh² s an 1 adversario Ju³ láh¹ jmai³<br />

co¹²dsa mǿi² jøng² juúh²dsa tsa¹cuǿh¹² dsa²<br />

ná¹² mǿi² dóh³ dsa² siáh² báh³ ná¹². Cuando<br />

juegan a <strong>la</strong> pelota dicen: —¡No le <strong>de</strong>s a él <strong>la</strong><br />

pelota! porque él es nuestro adversario.<br />

2 (pron) <strong>de</strong>más Dsa² hniang¹ báh³ dsa²<br />

mi²hag¹³ tián² quiah¹² dsa² siáh². El que<br />

siempre ayuda a los <strong>de</strong>más es una persona<br />

amante.<br />

dsa² ta³ s an 1 encargado, jefe Dsa² ta³<br />

báh³ ju³ láh¹ dsa² ti³lán¹³ ta³ ca¹láh¹ hei¹²<br />

ni³ ta³. Un encargado es una persona que se<br />

encarga <strong>de</strong> cualquier cargo.<br />

2 autoridad, agente municipal Dsa² ta³<br />

báh³ dsa² jmo¹² héh¹ quiah¹² dsa² juøi²<br />

jian¹²dsa ha² láh² tógh¹dsa cøng² juøi². La<br />

autoridad es <strong>la</strong> que <strong>de</strong>ci<strong>de</strong> cómo van a vivir<br />

en <strong>la</strong> comunidad.<br />

3 (jøa³ juøi²) presi<strong>de</strong>nte municipal Quiin¹²

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!