12.05.2013 Views

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

mencionar DICCIONARIO CHINANTECO mes<br />

mencionar vt 1 juúh² No mencionó lo que<br />

le pasó en el camino. Ha¹chii² ca¹juúh²dsa<br />

he² ca¹jénh¹dsa dsii² juu¹².<br />

2 (dos obj) tsáih¹² Me mencionó lo que le<br />

había pasado en el camino. Ca¹tsáih¹dsa<br />

jní² he² ca¹jénh¹dsa dsii² juu¹².<br />

menear vt 1 juú² Menea el café en <strong>la</strong><br />

cazue<strong>la</strong> para que no se queme. Juú²dsa<br />

ca²fe¹³ niúh¹ hǿ¹² mi³jøng² tsa¹quiég¹.<br />

2 (cabeza) bí² Menea <strong>la</strong> cabeza <strong>de</strong>spués<br />

<strong>de</strong> bañarse para sacudirse el agua (<strong>de</strong>l<br />

pelo). Bí²dsa dsi³dsa quián²dsa jmøi² na³<br />

ma²na²lóh¹dsa.<br />

3 (co<strong>la</strong>) bí² Meneando <strong>la</strong> co<strong>la</strong>, el perro me<br />

mostrará que está contento conmigo cuando<br />

llegue a <strong>la</strong> casa. Bí² dsøi² cong¹² hioh¹²<br />

jmo¹²jah jní² na³ ca¹dsiánh¹jni dsii²néi².<br />

4 dsø²juú³ Le quedaban meneando los<br />

pies en lo alto <strong>de</strong>l árbol; por poco se cae.<br />

Ca¹ŋii¹juú³ tai³dsa guiuh¹³ hma², di³ mih²<br />

tsa¹ca¹tánh²dsa.<br />

menguar vi jë́h² La luna ha empezado a<br />

menguar y ya no se ve redonda. Ma²dsø²jë́h²<br />

tsøh², di³ tsa¹ma¹lǿa¹² ti³lënh¹².<br />

menor adj 1 siog¹² El menor <strong>de</strong> ellos. Dsa²<br />

lán¹² dsa² siog¹².<br />

2 cuuh² Es el hijo menor <strong>de</strong> su mamá.<br />

Lán¹²dsa guiing² cuuh² quián¹² chiég³dsa.<br />

menospreciar vt tsa¹mi²dsën¹² Menospreciaron<br />

al presi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> Valle Nacional<br />

cuando vino. Tsa¹ca¹mi¹dsën¹²dsa dsa² ta³<br />

guǿ¹² Jø³juøi² mi³ ca¹guøn¹dsa.<br />

mensaje m jǿg³ Escucharon el mensaje<br />

con respeto. Ca¹nǿng²dsa gøg² jǿg³.<br />

mensajero, -a mf dsa² quiin¹² jǿg³ Los<br />

topiles son los mensajeros <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

autorida<strong>de</strong>s. Lán¹² tsih² høh³ dsa²<br />

ji¹quiín² jǿg³ quiah¹² dsa² ta³.<br />

menso, -a adj 1 jmei³ Una persona mensa<br />

es una persona necia, falta <strong>de</strong> razón, que<br />

no sabe hacer completamenta nada. Dsa²<br />

jmei³ juúh²dsa ju³ láh¹ dsa² tsa¹ŋii¹², dsa²<br />

tsa¹juøi² dsǿa¹², dsa² ha¹chii² hi² tën² ca¹láh¹<br />

jin³ he².<br />

2 jŋiang³ Hay personas mensas que no<br />

entien<strong>de</strong>n nada. Chian² báh³ dsa² jŋiang³,<br />

dsa² tsa¹ŋë́h² dsǿa¹².<br />

menstruar vi 1 jái¹² jmø³han¹³dsa Cada mes<br />

menstrúa <strong>la</strong> mujer. Láh¹ jan² láh¹ jan² tsøh²<br />

jái¹² dsa² hio¹³ jmø³han¹³dsa.<br />

541<br />

2 dsag³ quiah¹² hio¹³ Cada mes menstrúa<br />

<strong>la</strong> mujer. Láh¹ jan² láh¹ jan² tsøh² jénh¹²<br />

dsa² hio¹³ dsag³ quiah¹² hio¹³.<br />

mentir vi 1 tø²júg³ Siempre miente; no dice<br />

<strong>la</strong> verdad. Jmo¹²dsa tø²júg³dsa; tsa¹juúh²dsa<br />

jǿg³ dsøg¹².<br />

2 mi²gag¹² No miento; le aseguro que le<br />

estoy diciendo <strong>la</strong> verdad. Ha¹chii² mi²gag¹³jni;<br />

jǿg³ té¹³ báh³ juǿi²jni hning² ná³.<br />

mentira f jǿg³ tø²jǿg³ Traicionó a su compañero<br />

diciendo mentiras a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s.<br />

Ca¹hnë¹ dsa roh¹³ dsa, ca¹juúh²<br />

dsa jǿg³ tø²jǿg³ ja³ tø¹ ni¹ dsa² ta³.<br />

mentiroso, -a adj ton¹ hag³ Decir que uno<br />

tiene dos bocas es <strong>de</strong>cir que es<br />

mentiroso. Dsa² ton¹ hag³ hia¹²dsa dsa²<br />

hløah¹² jǿg³ tø²jǿg³.<br />

mentón m jie¹³ A los que tienen barbas les<br />

salen <strong>la</strong>s barbas <strong>de</strong>l mentón. Jie¹³ báh³ dsa²<br />

hii² jŋiu² lǿg³dsa, ju³ láh¹ dsa² dsi¹³ lǿg³.<br />

meñique m 1 chi³gúg¹ píh³ El meñique es<br />

más pequeño que los <strong>de</strong>más <strong>de</strong>dos.<br />

Píh³ báh³ chi³gúg¹dsa píh³ cónh¹ ja³ ca¹láh¹<br />

jǿ¹ chi³gúg¹dsa.<br />

2 chi³gúg¹ cuuh² El meñique es más<br />

pequeño que los <strong>de</strong>más <strong>de</strong>dos. Píh³<br />

báh³ chi³gúg¹dsa cuuh² cónh¹ ja³ ca¹láh¹<br />

jǿ¹ chi³gúg¹dsa.<br />

mercado, jøa³ hmah³<br />

mercado m jøa³ hmah³ Fui a comer el caldo<br />

<strong>de</strong> robalo al mercado <strong>de</strong> Tuxtepec.<br />

Ca¹ŋii³gøah¹jni jmøah¹³ quiah¹² hma¹³ jøa³<br />

hmah³ Ma¹<strong>la</strong>g³.<br />

mero, -a adj hŋiah¹² En el mero centro <strong>de</strong><br />

este <strong>pueblo</strong> quiero construir una casa.<br />

Hŋiah¹² dsii²jo² juøi² hno¹jni¹ jmogh¹³jni<br />

cøng² hniú¹² quieg¹.<br />

mes m 1 tsøh² Estamos en el mes <strong>de</strong> septiembre.<br />

Tsøh² septiembre tiagh² jniang³ na¹.<br />

2 (<strong>la</strong>pso <strong>de</strong> tiempo) tsøh² jmai³ Cinco meses<br />

tarda en crecer <strong>la</strong> milpa <strong>de</strong> tonamil. Hŋiá²<br />

tsøh² jmai³ lø²hai³ con¹² cuøi² jin².

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!