12.05.2013 Views

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

castrado DICCIONARIO CHINANTECO cebollina<br />

Ca¹can¹dsa ju² líh¹³ dsøa¹² ca¹hí¹dsa ni¹ŋií³;<br />

ca¹tø³canh¹³dsa dsag³ ca¹jmóh¹dsa dsa².<br />

2 jmø³uai¹² Las autorida<strong>de</strong>s le dan un<br />

castigo a <strong>la</strong> persona que maltrata a otra.<br />

Cuø¹ dsa² ta³ jmø³uai¹² quiah¹² dsa² jmóh¹<br />

dsa².<br />

castrado, -a adj teh¹² El buey es un toro<br />

castrado. Lán¹² ca³juu² teh¹² jáh² mi³lán¹²<br />

ca³juu² dsú² hi² ca¹jmo¹dsa teh¹²jah.<br />

castrar vt 1 jmo¹² teh¹² A los tres meses<br />

hice castrar a mi marrano. Cónh¹ ma²úg²<br />

tsøh² ca¹lø¹chián¹ ŋié¹² ca¹jmo¹jni teh¹²jah.<br />

2 (colmena) tiu¹² Se castran los panales <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> colmena para sacar <strong>la</strong> miel. Tiu¹²dsa<br />

cuøin¹² quiah¹² chi³tah¹² mi³jøng² dsí¹dsa tah¹².<br />

casualidad f (por ~) <strong>la</strong>³ Por casualidad<br />

sucedió así. La³ ca¹løa¹ báh³ láh¹ jøng².<br />

Catalina Guii³lein¹³, Guii³lén³<br />

catap<strong>la</strong>sma <strong>de</strong> ceniza juu² dsai³ Con<br />

<strong>la</strong>s hojas <strong>de</strong> este árbol se hace una bo<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> ceniza caliente para calentar el<br />

cuerpo <strong>de</strong> <strong>la</strong> persona que se golpeó en el<br />

suelo. Quianh¹³ moh¹³ hma² ti²lǿg²<br />

jmo¹²dsa juu² dsai³ hi² mi²dsiúg²dsa dsa²<br />

ca¹jnáh¹ huø¹.<br />

catarro m hmong³ Algunos dicen que es<br />

malo tomar refresco frío cuando uno<br />

tiene catarro. Chian² dsa² juúh² hi² tsa¹dsio¹<br />

hǿnh²dsa jmøi² rǿg² guúh² jmai³ ja³<br />

tiogh³dsa hmong³.<br />

‣tener catarro vi tiogh³ hmong³ Algunos<br />

dicen que es malo tomar refresco frío<br />

cuando uno tiene catarro. Chian² dsa²<br />

juúh² hi² tsa¹dsio¹ hǿnh²dsa jmøi² rǿg²<br />

guúh² jmai³ ja³ tiogh³dsa hmong³.<br />

catorce adj guie¹ quiún² De Tuxtepec a<br />

Vil<strong>la</strong> Nueva cobran catorce pesos. Guie¹<br />

quiún² héh¹ cog³ ma²cán²dsa Ma¹<strong>la</strong>g³ ca¹tǿ²<br />

Vil<strong>la</strong>.<br />

‣a los catorce ja³ ma²guie¹quiún² Antes, a<br />

los catorce años <strong>de</strong> edad los jóvenes<br />

entraban a dar servicio al <strong>pueblo</strong>. Ja³<br />

ma²guie¹quiún² ji²ŋii² mi³dsø²togh¹ tsih²<br />

dsa² ŋioh¹² ta³ juøi² ma²lǿih².<br />

catre m hma² tai³ jein³ El palo <strong>de</strong> sochicuahua<br />

sirve para hacer catres. Dsio¹ jmo¹dsa<br />

hma² tai³ jein³ quianh¹³ hma² tag³.<br />

causa f huu¹³ Por causa <strong>de</strong> su crimen se le<br />

mete a <strong>la</strong> cárcel. Huu¹³ dsǿg³ báh³ dsa²<br />

hi² dság¹dsa ni¹ŋií³.<br />

416<br />

causar vt 1 jmo¹² Fue una tromba <strong>de</strong> agua<br />

<strong>la</strong> que causó <strong>la</strong> <strong>de</strong>strucción <strong>de</strong>l <strong>pueblo</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>San</strong> Pedro T<strong>la</strong>tepuzco hace mucho tiempo.<br />

Jmøi² tsøi² báh³ ca¹jmo¹ hi² ca¹hen¹ Jø³juøi²<br />

<strong>San</strong>³ Pe³¹ ma²lǿih².<br />

2 tieh¹² Hay gente que sabe <strong>de</strong>cir dichos<br />

que causan risa. Chian² dsa² të² dsie¹² jǿg³<br />

hi² lé² li¹tieh¹ ŋái¹³ dsǿa¹²dsa.<br />

caverna f tøg² hløg² Por poco me caigo en<br />

una caverna <strong>de</strong>l cerro. Ca² juuh³ tsa¹ca¹tánh²jni<br />

tøg² hløg² máh².<br />

caza f (<strong>de</strong> ~) hneng³ Siempre cazan animales<br />

monteses cuando hay perros <strong>de</strong><br />

caza. Ca¹láh¹ jmai³ ca¹láh¹ jǿ¹ tsánh²dsa<br />

jáh² nung² ju³ láh¹ ja³ tiogh³ dsøi² hneng³.<br />

cazador adj 1 hneng³ Siempre cazan animales<br />

monteses cuando hay perros cazadores.<br />

Ca¹láh¹ jmai³ ca¹láh¹ jǿ¹ tsánh²dsa<br />

jáh² nung² ju³ láh¹ ja³ tiogh³ dsøi² hneng³.<br />

2 (an) hnio³ Es buen cazador. Caza un<br />

animal cada vez que sale (a montear).<br />

Hnio³dsa. Ca¹láh¹ jǿ¹ jmai³ ja³ dság¹dsa<br />

lǿh²dsa jáh².<br />

cazar vt 1 tsánh² Siempre van a cazar<br />

animales monteses cuando hay perros<br />

cazadores. Ca¹láh¹ jmai³ ca¹láh¹ jǿ¹ tsánh²dsa<br />

jáh² nung², ju³ láh¹ ja³ tiogh³ dsøi²<br />

hneng³.<br />

2 ŋøa¹² hneng³ Los perros son buenos<br />

animales; unos cuidan <strong>la</strong> casa y otros<br />

cazan. Jáh² dsiog¹ báh³ dsøi²; chian² dsøi²<br />

jmo¹² hí³ hniú¹²; chian² dsøi² jmo¹² hneng³.<br />

3 lǿh² Cazé un temazate. Ca¹lǿi¹jni jan²<br />

chiang³.<br />

4 hen¹² —¡Vamos a cazar mañana! —me<br />

dicen mis amigos. —¡Ma¹ dsǿg³ ma¹ hen¹³<br />

jáh² hiá¹! —juúh² dsa² jenh² jní² quianh¹³.<br />

Parón: casar<br />

cazue<strong>la</strong> f hǿ¹² En <strong>la</strong> cazue<strong>la</strong> se hace el<br />

mole. Quianh¹² hǿ¹² jmo¹²dsa má¹ guieng¹³.<br />

cebol<strong>la</strong> f 1 jme² La cebol<strong>la</strong> es buena<br />

para dar un sabor rico a <strong>la</strong> comida. Dsio¹<br />

chi³jme² hi² jmo¹² cán² dsí² jmá² má¹.<br />

2 jme² janh¹² La cebol<strong>la</strong> es gran<strong>de</strong>; se<br />

ven<strong>de</strong> en <strong>la</strong> ciudad. Cah³ báh³ chi³jme²<br />

janh¹² hi² hnai¹²dsa ju³ láh¹ ciu²da¹³.<br />

cebollina f jme² tig² Se echa <strong>la</strong> cebollina<br />

en el caldo <strong>de</strong> pollo. Tóh¹²dsa chi³jme²<br />

tig² jmøah¹³ quiah¹² chieh³.<br />

‣cebollina colorada jme² guiéng² La

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!