12.05.2013 Views

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

creer DICCIONARIO CHINANTECO crucecillo<br />

creer vt hé² Creyó que el doctor podía<br />

sanar al enfermo. Ca¹hé¹dsa jǿg³ hi² tiúh¹<br />

tøa¹² mǿa¹² jmo¹ hí³ dsa² dsoh³.<br />

crema f nang³ Las mujeres se aplican crema<br />

para tener un olor agradable. Tsø²nióh¹²<br />

hio¹³ nang³ dóh³ hniu¹dsa ja²rón²dsa ma²juøi².<br />

‣ crema <strong>de</strong>ntal nang³ Se limpian los dientes<br />

con crema <strong>de</strong>ntal. Rang¹²dsa jan³dsa<br />

quianh¹³ nang³.<br />

crespillo m ma³nang³ uøin² (tipo <strong>de</strong> he<strong>la</strong>cho)<br />

crespo, -a adj chiunh¹² Tiene pelo crespo.<br />

Chiunh¹² dsi³dsa.<br />

cresta f dsii³ni¹ Cuando son gran<strong>de</strong>s los<br />

pollos, su cresta es roja. Guiéng² báh³<br />

dsii³ni¹ chieh³ na³ ma²canh¹³jah.<br />

creyente mf 1 dsa² roh¹³ La gente me critica<br />

porque dicen que soy creyente. Chi³quii²<br />

chi³hei¹² dsa² quieg¹ dóh³ juúh²dsa lán¹²jni<br />

dsa² roh¹³.<br />

2 dsa² hé² Nosotros somos <strong>de</strong> una so<strong>la</strong><br />

familia, y somos creyentes en Dios. Lán¹²<br />

jniang³ ca² chiúh³ dsa², jmáh¹ láh¹ dsa² hé²<br />

jǿg³ quiah¹² Diú¹³.<br />

criado, -a mf dsa² quián¹ La gente rica<br />

tiene sus criados que trabajan en su casa.<br />

Tiogh³ báh³ dsa² quián¹ quián¹² dsa² chii²<br />

cog³, dsa² jmo¹² ta³ dsii²néi².<br />

criar vt mi²con¹² Crían los pollos para que<br />

haya animales para comer. Mi²con¹²dsa<br />

chieh³ di³ jøng² chian² jáh² li¹cúgh¹²dsa.<br />

criatura f guiing² píh³ Ya no me acuerdo<br />

<strong>de</strong>l tiempo en que yo era una criatura.<br />

Ha¹chii² ma¹dsagh² dsøa¹jni jmai³ mi³lán¹²jni<br />

guiing² píh³.<br />

crimen m 1 dsag³ Porque fue con<strong>de</strong>nado<br />

<strong>de</strong> un crimen. Di³ dsag³ báh³ jøng²<br />

ca¹tø³canh¹³ dsa.<br />

2 dsag³ pa³ Es un crimen matar a una<br />

persona. Dsag³ pa³ báh³ hi² jŋëh¹²dsa dsa².<br />

3 (<strong>de</strong> uno) dsǿg³ Confiesa los crímenes que<br />

ha cometido. Tion¹²dsa dsǿg³dsa, dsag³<br />

ma²ca¹hnǿng²dsa.<br />

criminal mf 1 dsa² ren² dsag³ pa³ El que<br />

mata a una persona es un criminal. Dsa²<br />

ren² dsag³ pa³ báh³ dsa² jŋëh¹² dsa².<br />

2 dsa² h<strong>la</strong>nh³ Aquél es un criminal; pues<br />

roba lo que pertenece a sus compañeros.<br />

Dsa² lán¹² dsa² h<strong>la</strong>nh³ báh³ héi², høin¹²dsa<br />

hi² chii² quiah¹² roh¹³dsa.<br />

3 dsa² jmo¹² hi² h<strong>la</strong>ih¹³ El agente muni-<br />

441<br />

cipal tiene autoridad para castigar a los<br />

criminales. Chii² ju² bí² quiah¹² dsa² ta³ cuø¹<br />

ju² líh¹³ dsøa¹² quiah¹² dsa² jmo¹² hi² h<strong>la</strong>ih¹³.<br />

criminal adj (an) h<strong>la</strong>nh³ Aquel<strong>la</strong> es una<br />

persona criminal; pues roba lo que les<br />

pertenece a sus compañeros. Dsa² lán¹²<br />

dsa² h<strong>la</strong>nh³ báh³ héi², høin¹²dsa hi² chii²<br />

quiah¹² roh¹³dsa.<br />

criollo, -a adj go² La granadil<strong>la</strong> silvestre<br />

se ve como <strong>la</strong> granadil<strong>la</strong> criol<strong>la</strong>, pero más<br />

chica; <strong>la</strong> cáscara <strong>de</strong> su fruta es colorada<br />

cuando ya está madura. Lǿa¹² páh² hleg²<br />

ju³ láh¹ lǿa¹² páh² go² di³ píh³ báh³ mǿi²;<br />

guiéng² tsø³cuúh³ quiah¹² na³ ma²juøi².<br />

crisis f hi² ué² Es una crisis cuando nuestros<br />

niños pequeños se enferman gravemente.<br />

Hi² ué² lǿa¹² jmai³ ja³ lø²dsoh³ hiug¹²<br />

guiing² píh³ quián² jniang³.<br />

crisopa f jah¹huøin³ Le sale ampol<strong>la</strong><br />

acuosa en <strong>la</strong> piel a uno si <strong>la</strong> crisopa se<br />

orina en el<strong>la</strong>; ar<strong>de</strong> mucho. Niu¹² pǿh²<br />

ha³ jmøi² quiah¹²dsa ju³ ná³ ca¹jmǿih²<br />

jah¹huøin³, jøng² dsíg² tsa¹tián².<br />

cristal m hø¹² Las fotos colgadas en <strong>la</strong> pared<br />

<strong>de</strong> su casa tienen cristales. Hø¹² báh³<br />

tióh¹³ nióh³ ti³hai¹³ dsoh¹² hieh¹² dsii²néi²<br />

quiah¹² dsa.<br />

cristiano, -a adj 1 quiah¹² Cristo Se les enseñan<br />

<strong>la</strong>s doctrinas cristianas. Mi²tan¹²dsa<br />

juøh¹² quiah¹² Cristo.<br />

2 (an) quián¹² Cristo El que cree que<br />

Jesucristo es el hijo <strong>de</strong> Dios dicen que es<br />

cristiano. Dsa² hé² jǿg³ hi² lán¹² Jesucristo<br />

jong¹² Diú¹³, dsa² héi², juúh²dsa, lán¹² dsa²<br />

quián¹² Cristo.<br />

criterio m jǿg³ dsøg¹² Vamos a proce<strong>de</strong>r<br />

según el criterio <strong>de</strong> uste<strong>de</strong>s. Jmó³ báh³ jnieh³<br />

cu² rø² cónh¹ lǿa¹² jǿg³ dsøg¹² quiánh² hniah¹².<br />

criticar vt (sin obj) chi²hei¹² La gente me<br />

critica; dicen que los castigo porque soy <strong>la</strong><br />

autoridad. Chi²quii² chi²hei¹² dsa² quieg¹ dóh³<br />

juúh²dsa jmoh³jni dsa² dóh³ hi² lán¹²jni ta³.<br />

crotón (tipo <strong>de</strong>) f gu² Hay una variedad<br />

<strong>de</strong> crotón que es como chile; le ar<strong>de</strong> a<br />

uno <strong>la</strong> piel si llega a tocar<strong>la</strong>. Chi² cøng²<br />

ni³ gu² lǿa¹² ju³ láh¹ lǿa¹² høng²; dsíg² lǿ²<br />

quiah¹²dsa na³ ca¹tsǿng² nung² jøng².<br />

crucecillo m hma² jøah¹² cah³ moh¹³ El<br />

crucecillo huele como el bálsamo cuando<br />

lo quiebran. Hma² jøah¹² cah³ moh¹³ ja²

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!