12.05.2013 Views

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

mayordomo DICCIONARIO CHINANTECO medida<br />

juúh²dsa ju³ láh¹ dsa² lø²chian² láh¹ ni³<br />

quián¹²dsa.<br />

mayordomo m dsa² neng¹² gug² El es el<br />

mayordomo <strong>de</strong> toda <strong>la</strong> hacienda <strong>de</strong> su<br />

amo. Lán¹²dsa dsa² neng¹² gug² ca¹láh¹ jǿ¹<br />

hi² chii² quiah¹² juu¹³dsa.<br />

mayoría f dsa² juen¹² El candidato <strong>de</strong>l PAN<br />

ganó <strong>la</strong> presi<strong>de</strong>ncia en Tuxtepec porque<br />

ellos fueron mayoría. Dsa² quián¹² PAN<br />

ca¹lǿh¹ ta³ Ma¹<strong>la</strong>g³ di³ jag¹³ jøng² báh³ ca¹hiúh¹<br />

juen¹² dsa².<br />

mazate, chiang³<br />

mazate m chiang³ Fui a <strong>la</strong> oril<strong>la</strong> <strong>de</strong> mi<br />

frijo<strong>la</strong>r para espiar al mazate. Ca¹ŋie³jni<br />

ca¹ŋii³tian¹³jni chiang³ chiuh³ jneng²<br />

quieg¹jni.<br />

mazateco, -a mf (lengua) 1 jag³ chieg³ La<br />

gente mazateca vive alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> Ja<strong>la</strong>pa <strong>de</strong><br />

Díaz y hab<strong>la</strong> el mazateco. Dsa² chieg³<br />

tiogh³ tø¹ Jmø¹ tsái¹², dsa² hløah¹² jag³ chieg³.<br />

2 (gente) dsa² chieg³ Los mazatecos viven<br />

alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> Ja<strong>la</strong>pa <strong>de</strong> Díaz y hab<strong>la</strong>n<br />

el mazateco. Dsa² chieg³ tiogh³ tø¹ Jmø¹<br />

tsái¹², dsa² hløah¹² jag³ chieg³.<br />

mazorca f 1 cuøi² Están bajando <strong>la</strong>s mazorcas<br />

<strong>de</strong> arriba <strong>de</strong> <strong>la</strong> troje. Quián²dsa<br />

cuøi² tióh¹³ guiuh¹³ hniú¹² ti³cuǿi¹.<br />

2 hnë¹² El maíz mixto es <strong>de</strong> varios colores<br />

en una mazorca; no es completamente rojo<br />

ni completamente b<strong>la</strong>nco. Lǿa¹² cuøi² chion³<br />

rø²cu² rø²güéh¹² ca² hnë¹²; tsa¹guiéng² cu² rø²,<br />

tsa¹teg² cu² rø².<br />

‣mazorca con totomoxtle cuøi² nøh¹³ Hay dos<br />

c<strong>la</strong>ses <strong>de</strong> maíz: una <strong>de</strong> mazorcas con<br />

totomoxtle, mazorcas gran<strong>de</strong>s que no más<br />

<strong>la</strong>s cortan, no <strong>la</strong>s pizcan, <strong>la</strong>s ponen don<strong>de</strong><br />

está <strong>la</strong> troje; y otra <strong>de</strong> molcates que son<br />

pequeñas, <strong>la</strong>s pizcan al cortar<strong>la</strong>s, <strong>la</strong>s echan<br />

en costales y <strong>la</strong>s llevan a <strong>la</strong> casa. Ton¹ ni³<br />

cuøi² jmo¹²dsa: cuøi² nøh¹³, cuøi² cah³, cónh¹<br />

hánh² báh³ dsa² cuøi², tsa¹huǿi²dsa, jøng²<br />

dsie¹dsa ja³ tsih¹³ hniú¹² ti³cuǿi¹; cuøi² juuh³<br />

jøng², cuøi² píh³, hánh² báh³ dsa² ta³ láh¹<br />

539<br />

ma²huǿi²dsa, jøng² tóh¹²dsa tuh¹² dsieg¹,<br />

cang²dsa tø¹ dsii²néi².<br />

me pron jní² ¿Por qué me concebiste si no<br />

me amas? ¿He² løa¹ ca¹quiangh¹²hning jní²<br />

chii² ju² tsa¹hnángh¹hning jní²?<br />

mecapal, ni³heh¹³<br />

mecapal m ni³heh¹³ El cuelga el mecapal en<br />

su cabeza para traer el maíz. Juu¹² dsi³dsa<br />

quian¹²dsa ni³heh¹³ ja³ cang²dsa cuøi².<br />

mecate m 1 hnei¹³ Se ata el caballo con el<br />

mecate para que no se vaya lejos. Hnei¹³<br />

hi² hŋióh¹²dsa cuø³ di³ jøng² tsa¹dság¹ cuø³<br />

tø¹ uǿin².<br />

2 hnei¹³ tig² Amarran <strong>la</strong> armazón <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

casa con mecate cuando hacen casas.<br />

Quianh¹³ hnei¹³ tig² cøin¹²dsa hma² hniú¹²<br />

ja³ jmóngh¹²dsa hniú¹².<br />

mecer vt 1 bí² Está meciendo <strong>la</strong> cuna (<strong>de</strong><br />

manta) <strong>de</strong>l nene porque está llorando.<br />

Bí²dsa bu³ hiúg³ guiing² díh³ hi² ho¹²guiing.<br />

2 (an) bén² ¡Meza al niño para que <strong>de</strong>je<br />

<strong>de</strong> llorar! ¡Bén¹ guiing²! mi³jøng²<br />

tsa¹ma¹ho¹ guiing.<br />

mecha f hmøah¹² hiúh¹²dsa si² Le puso nueva<br />

mecha al candil. Ca¹tangh²dsa tsø³hmøah¹²<br />

hmë́² hi² hiúh¹²dsa si² jmøi² cøg².<br />

medianoche f dsii¹neng¹² Ya era noche cuando<br />

vine <strong>de</strong> Valle Nacional y llegué a casa<br />

como a medianoche. Ma²neng² ca¹guiógh¹ jni<br />

Jø³juøi², jøng² ca¹guǿnh¹ jni dsii²néi² cónh¹<br />

dsii¹neng¹².<br />

medicina, mǿa¹²<br />

medicina f mǿa¹² La medicina que inyecta el<br />

doctor hace que se quiten <strong>la</strong>s enfermeda<strong>de</strong>s<br />

que pa<strong>de</strong>ce <strong>la</strong> gente. Mǿa¹² hi² hǿih² tøa¹²<br />

mǿa¹² jmo¹ hi² jŋie¹ dsag³ hi² lán¹² dsa².<br />

médico m tøa¹² mǿa¹² El médico está<br />

capacitado para curar a los enfermos.<br />

Lán¹² tøa¹² mǿa¹² dsa² ma²ca¹hiei¹ ju² bí² hi²<br />

jmo¹dsa hí³ dsa² dsoh³.<br />

medida f héh¹ Me queda gran<strong>de</strong> <strong>la</strong> ropa

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!