12.05.2013 Views

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

ahora DICCIONARIO CHINANTECO alboroto<br />

ahora adv na¹ Ahora se va a <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong><br />

México a ver a su pariente. Na¹ báh³<br />

dság¹dsa juu¹² Ŋii¹jmøi² hi² dsø¹ján¹³dsa<br />

roh¹³dsa.<br />

ahorcar vt jŋëh¹² dsa² chi³quiin¹² hnei¹³<br />

<strong>la</strong>g³ Hace poco mataron a un individuo<br />

ahorcándolo. Quien¹² na¹ ca¹jŋëh¹dsa jan²<br />

dsa² chi³quiin¹² hnei¹³ <strong>la</strong>g³dsa.<br />

ahorita adv 1 ta¹ na¹ Se necesitan como<br />

cuatro personas ahorita para trabajar.<br />

Hnióh¹² cónh¹ quión² dsa² ta¹ na¹, dsa²<br />

jmo¹ ta³.<br />

2 na¹ cónh¹ Ahorita vengo para llevar<br />

mis cosas. Na¹ cónh¹ ma²guio¹jni ŋii³quiéng¹<br />

lio¹³ quieg¹.<br />

ahuecar vt hóh² Ahueca <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> con el<br />

formón. Hóh²dsa tøg² hma² quianh¹³ ŋií³<br />

chiunh².<br />

ahumado, -a adj juøin¹² Se hacen <strong>la</strong>s<br />

naranjas ahumadas cuando hay. Jmo¹²dsa<br />

huuh¹² juøin¹² jmai³ ja³ chii² huuh¹².<br />

aire m 1 dsí² No entra aire fresco en <strong>la</strong>s<br />

casa si está cerrada. Tsa¹dsø²ha¹ dsí²<br />

guúh² dsii²néi² ju³ ná³ chi³jnái¹³ hniú¹².<br />

2 (por ~) dsii³guøi² Las golondrinas<br />

vue<strong>la</strong>n por el aire cuando <strong>de</strong>ja <strong>de</strong> llover.<br />

Ŋii²nio³ há³ dsii³guøi² na³ ma²ca¹cǿ² jmǿa¹².<br />

ais<strong>la</strong>do, -a adj ta¹ ca² jag¹³ Mi papá me<br />

obsequió una casa ya lista cuando mi<br />

esposa y yo empezamos a vivir ais<strong>la</strong>dos<br />

<strong>de</strong> él. Ca¹cuø¹ ti³ŋieh¹jni cøng² hniú¹² ma²lǿa¹²<br />

rø² quieg¹jni mi³ ca¹guø¹jni ta¹ ca² jag¹³<br />

quianh¹³ hio¹³ quian¹.<br />

ajeno, -a adj quiah¹² dsa² ¡No agarres <strong>la</strong>s<br />

cosas ajenas que encuentres! ¡Tsa¹cánh³hning²<br />

ju³ ná³ jính³ he² jaíh²hning hi²<br />

rø²quie¹² quiah¹² dsa²!<br />

ajo m jme² dsíg² Algunas personas dicen<br />

que el ajo apesta. Chian² dsa² juúh² ma²jiég²<br />

chi³jme² dsíg².<br />

ajonjolí m ju¹lein¹³ Se pone semil<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

ajonjolí encima <strong>de</strong> los panes. Mǿi² ju¹lein¹³<br />

séi²dsa ni³ hi³ŋiíh¹.<br />

ajustar vt haih² cu² rø² Ajusta el cuartón.<br />

Haih²dsa cu² rø² hma² tøh².<br />

a<strong>la</strong> f (ave) 1 lø³cog¹² La golondrina es<br />

una ave; tiene a<strong>la</strong>s y anda en grupos<br />

numerosos por <strong>la</strong> tar<strong>de</strong>. Jáh² ŋii²nio³ juu¹²<br />

guiuh¹³ báh³ chi³há³, jáh² ti³dsøa¹³ tsø²lø³cog¹²,<br />

jáh² ŋii²nio³ juen¹² ta¹ láh¹ ca¹hlǿg².<br />

373<br />

2 cog¹² Les aparecen <strong>la</strong>s a<strong>la</strong>s a los comejenes<br />

al fin <strong>de</strong> <strong>la</strong> temporada <strong>de</strong> calor, y<br />

entonces vue<strong>la</strong>n. Hii² cog¹² tsanh³ ja³ ca¹tóh²<br />

jø² jin² hieg², jøng² han¹²jah.<br />

a<strong>la</strong>banza f son¹³ quiah¹² Diú¹³ Cantan a<strong>la</strong>banzas<br />

para adorar a Dios. Son¹³ quiah¹²<br />

Diú¹³ høa¹²dsa hi² mi²juanh¹²dsa Diú¹³.<br />

a<strong>la</strong>bar vt (an) mi²dsiog¹ A<strong>la</strong>ban a Dios y<br />

le dan gracias por toda <strong>la</strong> ayuda que<br />

les ha proporcionado en su trabajo.<br />

Mi²dsiog¹dsa Diú¹³, cuǿh¹²dsa Diú¹³<br />

di³hmah³ ca¹láh¹ jǿ¹ hi² ma²ca¹mi³hag¹³ Diú¹³<br />

quiah¹²dsa ja³ jmo¹²dsa ta³.<br />

a<strong>la</strong>crán, chi³hniú¹²<br />

a<strong>la</strong>crán m chi³hniú¹² El a<strong>la</strong>crán te pica en<br />

el pie si lo pisas. Høh¹ chi³hniú¹² taih³hning<br />

ju³ ná³ ca¹hanh¹hning jáh².<br />

a<strong>la</strong>mbre m tsø³ŋií³ Cuando hicimos el<br />

potrero, p<strong>la</strong>ntamos estacas para sostener el<br />

a<strong>la</strong>mbre. Jmai³ ca¹jmó³ jniang³ jnǿ³, ca¹hóh¹³<br />

jniang³ hma² di³ jøng² lé² cang² tsø³ŋií³.<br />

alba f 1 ta¹ ja¹jní¹ El gallo canta al alba.<br />

Ta¹ ja¹jní¹ ho¹² chieh³ dsú³.<br />

2 ta¹ ca¹jnie¹ Murió al alba a <strong>la</strong>s seis<br />

horas. Ca¹jon¹dsa hein¹³ jŋiéng² ta¹ ca¹jnie¹.<br />

albahaca f høg² quiig² cah³ Se hace una<br />

agua tibia <strong>de</strong> <strong>la</strong> albahaca para que el<br />

enfermo que ha estado soñando por mucho<br />

tiempo <strong>la</strong> tome. Jmo¹²dsa jmøi² hmó²<br />

høg² quiig² cah³ mi³jøng² hǿnh² dsa² dsoh³,<br />

ju³ láh¹ dsa² ma²ni³ŋó¹³ cø¹².<br />

albañil m tøa¹² hieh¹² El trabajo <strong>de</strong>l<br />

albañil cuando levanta pare<strong>de</strong>s es un<br />

trabajo duro. Huh² báh³ ta³ jmo¹² tøa¹²<br />

hieh¹² ja³ chio¹²dsa hieh¹².<br />

albarda f hma² dsǿ² cah³ jáh² Cepilló al<br />

caballo antes <strong>de</strong> ponerle <strong>la</strong> albarda.<br />

Ca¹siúg²dsa cuø³ niúh¹ jính³ tø¹dsǿ³ hma²<br />

cah³jah.<br />

Alberto Sø³be³to<br />

Albina Guii³bín³<br />

alboroto m møah¹³ Hubo solución al problema<br />

<strong>de</strong> los que hacían el alboroto.<br />

Ca¹lø¹rǿ¹ jǿg³ tsa¹mi³lø²rø² quiah¹² dsa²<br />

mi³tiogh³ møah¹³.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!